Abşeron dairəvi dəmir yolu

Abşeron dairəvi xətti
	Dəmiryolu xətti
Abşeron dairəvi xətti
Ölkə	Azərbaycan
Şəhərlər	Bakı ; Sumqayıt ;
Uzunluğu	91
Başlayır	Bakı
Bitir	dövrü
İstismara verilib	1880
İstismarçı	Azərbaycan Dəmir Yolları;
Şpalları	beton
Sürət	80 km/saat
Vəziyyəti	Tam işlək
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Abşeron dairəvi dəmir yolu^[2] (əvvəlki adı Bakı dairəvi xətti) və ya Bakı şəhərətrafı dəmir yolu — Bakı, Sumqayıt şəhərləri və Abşeron yarımadasında yaşayan əhalinin gediş-gəlişini təşkil edən əhəmiyyətli elektrikli dəmiryolu xəttidir. Bu dəmiryolu xətti 2 hissədən ibarətdir: Bakı-Xırdalan-Sumqayıt və Bakı-Pirşağı-Sumqayıt.

Hazırda Bakı-Xırdalan-Sumqayıt xətti üzrə Biləcəri, Xırdalan və Sumqayıt stansiya və dayanacaqları mövcuddur. Gələcək planda Keşlə, Dərnəgül, Binəqədi və Güzdək dayanacaqlarının da inşası nəzərdə tutulub.

Bakı-Pirşağı-Sumqayıt xətti üzrə Nərimanov, Keşlə, Koroğlu, Bakıxanov, Sabunçu, Zabrat 1, Zabrat 2, Məmmədli, Pirşağı, Gorədil, Novxanı və Sumqayıt stansiya və dayanacaqları mövcuddur. Gələcəkdə Nərimanov dayanacağında da qatarların dayanması nəzərdə tutulub.

Bakı şəhərinin baş planına əsasən, gələcəkdə Zabrat 2 stansiyasından Maştağa Albalılıq Zağulba istiqamətində, Bakıxanov dayanacağından Suraxanı, Qala, Zirə, Hövsan istiqamətində xətlərin yenilənməsi, Yeni Suraxanı — Hava limanı istiqamətində xəttin çəkilməsi planlaşdırılıb. Bundan əlavə Bakının Baş planına əsasən 2027-ci ilədək 28 may və Biləcəri stansiyaları arasında 4 yeni dayanacağın (Dərnəgül, Binəqədi Cənub, N. Nərimanov) yaradılması, Lökbatandan 28 Maya (Lökbatan, Heybat, Xocahəsən, Biləcəri, Binəqədi, Dərnəgül, Keşlə, N. Nərimanov, 28 May) şəhərətrafı qatarların hərəkəti, 2040-cı ilədək Bakı sərnişin — Keşlə — Dərnəgül — Binəqədi — Binəqədi Şərq — Binəqədi Şimal — Mehdiabad — Fatmayı xəttinin inşası planlaşdırılır.^[3]

Tarixi

Bakı şəhərətrafı dəmir yolu xəritəsi

Bakı və Abşeron ərazisində ilk dəmir yolu xətti olan Bakı — Sabunçu — Suraxanı xətti 1880-ci ilin yanvar ayında istifadəyə verilmişdir. 1883-cü ildən Bakı — Tiflis — Batum, 1890-cı ildən isə Biləcəri — Dərbənd magistral xəttlərinin inşası ilə dəmiryolu xətti tədricən daha şaxəli formaya malik olur. 1926-cı ildə isə Bakı — Sabunçu istiqamətində (13 kilometr) Azərbaycanda ilk elektrikləşdirilmiş dəmiryolu istifadəyə verilmişdir. Sonrakı dövrlərdə iri sənayeləşmiş şəhər olan Bakının ətraf ərazilərini mərkəzlə birləşdirmək məqsədilə elektrikləşdirilmiş dəmiryolu xətti genişləndirilir. Artıq 1936–1939-cu illərdə Sabunçu — Maştağa — Buzovna xətti tikilib istifadəyə verilir. 1950-ci ildə isə Suraxanı — Qala — Buzovna xətti təhvil verilmişdir. 1958-ci ildə yeni sənaye müəssisələrini birləşdirən Bakı — Sumqayıt və Bakı — Qaradağ elektrik dəmir yolu xəttləri fəaliyyətə başlamışdır. 1959-cu ildə 30 kilometrlik Qala — Pirallahı elektrik dəmir yolu xətti işə salınmışdır.

1968–1970-ci illərdə Abşeronun şimal hissəsini əhatə edən Bilgəh — Pirşağı — Sumqayıt xətti istifadəyə verilir. Bu əsasən bu xətt üzərində yerləşən bağ sakinlərinin işini xeyli yaxşılaşdırır. 1972-ci ildə II Zabrat — Pirşağı yolunun işə düşməsi ilə Bakı şəhər ətrafı elektrikli dəmir yolu dövriyyəsi tam olaraq tamamlanır.

1984–1985-ci illərdə Abşeronda dəmir yolları şəbəkəsində irimiqyaslı yenidənqurma işləri həyata keçirilmişdi^[4].

2015-ci ildən etibarən isə Bakı — Sumqayıt — Bakı dairəvi dəmir yolu iki hissəyə bölünməklə Bakı — Sumqayıt istiqamətində dəmiryolu infrastrukturu yenidən qurulmağa başlamışdır^[5].

Bakı şəhərətrafı dəmir yolu xəttinin ən ucqar stansiyası olan Artyom adası stansiyası 13 may 1953-cü ildə istifadəyə verilmişdir. Lakin 2012-ci ildə Pirallahını Abşeron yarımadası ilə birləşdirən yeni körpünün tikintisi ilə əlaqədar, elektrik qatarlarının hərəkəti dayandırılmış və dəmir yol xətti sökülərək ləğv edilmişdir^[6]. 2018-ci ildə Bakı şəhərətrafı dəmir yolu xəttinin yenilənməsi məqsədilə dövlət büdcəsindən 100 milyon manat vəsait ayrılmışdır^[7].