Vikipediya

Bala İsgəndərov

Bala İsgəndərov (tam adı: Bala Ağa-Hüseyn oğlu İsgəndərov; 21 dekabr 1936, Bakı – 9 avqust 2012) — fizika-riyaziyyat elmləri doktoru (1994), professor (1996), Azərbaycan Riyaziyyat Cəmiyyətinin üzvü, AMEA-nın müxbir üzvü (2001).[1]

Bala İsgəndərov
Bala Ağa-Hüseyn oğlu İsgəndərov
Doğum tarixi
Doğum yeri Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Vəfat tarixi (75 yaşında)
Vəfat yeri Bakı
Vətəndaşlığı SSRİ SSRİ→
Azərbaycan Azərbaycan
Elm sahələri riyaziyyat, diferensial tənliklər
Elmi dərəcəsi fizika-riyaziyyat elmləri doktoru (1994)
Elmi adı professor(1996)
Tanınır alim
Üzvlüyü AMEA (2001)

Həyatı

redaktə

Bala Ağa-Hüseyn oğlu İsgəndərov 1936-cı il dekabrın 21-də Bakı şəhərində anadan olmuşdur. 1955-ci ildə Bakı şəhəri 17 saylı orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirib, Azərbaycan Dövlət Universitetinin (BDU) Fizika-riyaziyyat fakültəsinə daxil olmuşdur. 1958-ci ildə təhsilini davam etdirmək üçün SSRİ Ali Təhsil Nazirliyinin əmri ilə M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin (MDU) Mexanika-riyaziyyat fakültəsinə köçürülmüşdür. B.A.İsgəndərov 1961-ci ildə bu fakültəni bitirmiş[1], həmin il ADU-nun aspiranturasına daxil olmuş və MDU-ya ezam olunmuşdur. O, professor A.Q.Kostyuçenko və professor M.V.Fedoryukun rəhbərliyi altında namizədlik dissertasiyası yazmışdır.

Elmi və pedoqoji failiyyəti

redaktə
  • 1964-cü ilin dekabr ayından Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunda (RMİ) işləyir. Otuz ildən artıqdır ki, həmin institutun “Diferensial tənliklər” şöbəsinin müdiridir.[1]
  • 1967-ci ildə B.A.İsgəndərov AMEA-nın RMİ-da “Petrovskiyə görə korrekt tənliklər və sistem tənliklər üçün Koşi məsələsinin həllinin zamanın böyük qiymətlərində tədqiqi” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir. Bu işdə o, Petrovskiyə görə korrekt tənliklər üçün Koşi məsələsinin həllinin zamanın böyük qiymətlərində azalması üçün kafi vermiş və məsələnin həllinin azalma sürətini dəyişənlərin fəza ölçüsündən asılı olaraq təyin etmişdir. Bu nəticə hiperbolik tip tənliklər üçün məlum olan Hügens prinsipinin daha geniş sinif təşkil edən, Petrovskiyə görə korrekt, tənliklər üçün analoqudur.[1]
  • 1969-cu ildə SSRİ AAK tərəfindən Bala İsgəndərova “Diferensial və İnteqral tənliklər” ixtisası üzrə baş elmi işçi adi verilmişdir. 1994-cü ildə Bakı Dövlət Universitetində Bala müəllim “Silindrik oblastlarda elliptik tənliklər üçün şüalanma prinsipləri” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. Bu işdə o, xüsusi törəməli diferensial nəzəriyyəsində məlum olmayan iki yeni effekt müəyyən etmişdir. Bu effektlərdən biri silindrik oblastlarda spektral parametrdən asılı elliptik tənliyin tərtibi silindrik oblastın uzununa ölçüsündən böyük olduqda rezonans hadisəsinin aşkar edilməsidir. Bu halda uyğun hiperbolik tənlik üçün qarışıq məsələnin həllinin, tənliyin sağ tərəfinin zamandan asılılığı periodik olduqda tezliyin müəyyən qiymətlərində, zamanın böyük qiymətlərində artma sürətinin tapılmasıdır. İkinci effekt rezonans olmayan halda hiperbolik tip tənliklər üçün qoyulmuş qarışıq məsələ üçün limit amplitudu prinsipinin doğru olduğunun göstərilməsi və qeyri-stasionar məsələnin həllinin uyğun stasionar məsələnin həllinə zamanın böyük qiymətlərində yaxınlaşma sürətinin təyin edilməsidir. Alınmış nəticələr dəyişən əmsallı tənliklər üçün də isbat edilmişdir.[1]
  • B.İsgəndərov S.L.Sobolev tipli müxtəlif tənliklər üçün Koşi məsələsi, sonsuz silindrik və məhdud oblastlarda qarışıq məsələlərin həllərinin varlığı (təsfiri), yeganəliyi və bu məsələlərin həllinin zamanın böyük qiymətlərində asimptotikası haqqında bir sıra mühüm nəticələr alınmışdır. Bu nəticələrdən Bussinesk tənliyi üçün məhdud və qeyri-məhdud silindrik oblastda qarışıq məsələnin həllinin tədqiqini göstərmək olar. Məhdud oblastda Bussinesk tənliyi üçün qoyulmuş qarışıq məsələnin həllinin zamanın böyük qiymətlərində zamana görə dövri funksiya olduğu B.İsgəndərov tərəfindən göstərilmişdir. Qeyd edək ki, hiperbolik tənliklər üçün məhdud oblastlarda qoyulmuş qarışıq məsələnin həllinin müxtəlif hallarda zamana görə sanki dövri funksiya olması məşhur riyaziyyatçılar S.Makenxaupt, C.Boxner, C.Neyman və S.Sobolev tərəfindən göstərilmişdir.
  • Fırlanmayan, stratifisə olunmuş mayelərin hərəkətinin tədqiqində daxili qravitasiya dalğa tənliyi meydana çıxır. Bu tənlik üçün birölçülü halda Koşi məsələsi, ikiölçülü zolaqda isə qarışıq məsələ A.Q. Sveşnikov və S.A. Qabov tərəfindən tədqiq edilmişdir. Bu məsələ çoxölçülü silindrik oblastda Bala İsgəndərov tərəfindən öyrənilmişdir. Məsələnin həllinin zamanın böyük qiymətlərində silindrin uzununa ölçüsündən asılı olaraq müxtəlif asimptotikaya malik olmasını göstərmişdir. Belə nəticə əvvəllər elmə məlum deyildi.

Onun aldığı bir sıra nəticələr 2004-cü ildə nəşr etdirdiyi “Silindrik oblastlarda elliptik tənliklər üçün şüalanma prinsipləri” adlı monoqrafiyasına daxil edilmişdir.

  • Son vaxtlar o, Sobolev tipli tənliklər üçün Koşi məsələsi və qarışıq məsələlərin həllərinin zamanın böyük qiymətlərində asimptotik ayrılışı ilə məşğul olur.
  • 1996-cı ilin fevral ayında Azərbaycan Respublikası AAK tərəfindən B.İsgəndərova “Differensial tənliklər” ixtisası professor elmi adı verilmişdir. 2001-ci ilin iyun ayında o, AMEA-ya müxbir üzv seçilmişdir.[1]
  • Bala müəllim respublika və xarici ölkələrin mötəbər jurnallarında çap olunmuş 70-dən çox elmi əsərin, 1 monoqrafiyanın müəllifidir. Onun rəhbərliyi altında fizika-riyaziyyat elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almaq üçün 13 dissertasiya işi müdafiə olunmuşdur. 100-dən artıq doktorluq və namizədlik dissertasiyalarının opponenti olmuşdur. Xaricdə çıxmış elmi əsərlərin sayı isə 23-dür.

Müəlliflik şəhadətnamələrinin və patentlərin sayı

redaktə
  • Petrovski mənada korrekt tənliklər və sistem tənliklər üçün Koşi məsələsinin həlli zamanın böyük qiymətlərində tədqiq edilmişdir.
  • Sonsuz silindrik oblastda iki və yüksək tərtibli elliptik tip tənliklər üçün limit udulma prinsipləri öyrənilmişdir. Dəyişən əmsallı tənliklər üçün də bu nətijələr alınmışdır.
  • S.L.Sobolev tipli tənliklər üçün Koşi məsələsi, məhdud və qeyri-məhdud silindrik oblastlarda qarışıq məsələlərin həll edilə bilməsi, onların həllərinin zamanın böyük qiymətlərində asimptotikası təsdiq edilmişdir.

Respublika və xarici ölkələrin mötəbər jurnallarında çap edilmiş 70-dən artıq elmi məqalənin müəllifi olan alimin rəhbərliyi altında 13 namizədlik dissertasiyası müdafiə edilmiş, həmçinin o, 100-dən artıq doktorluq və namizədlik dissertasiyalarının opponenti olmuşdur. B.İsgəndərov ümumittifaq, beynəlxalq və respublika miqyaslı elmi konfransların təşkilat komitəsinin üzvü olmuş, nüfuzlu elmi məruzələrlə çıxış etmişdir. 1996 və 2001-ci illərdə AMEA-nın Fəxri Fərmanları ilə təltif olunmuşdur. 1968-1994-cü illər Bakı Dövlət Universitetinin dosenti, 1995-2001-ci illər BDU-nun professoru adına layiq görülmüşdür. AMEA-nın Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunda şöbə müdiridir.

Təltif və mükafatlar

redaktə
  • 1996 və 2001-ci illərdə AMEA-nın Fəxri Fərmanları ilə təltif olunmuşdur.
  • 2008 ildə S.L.Sobolev adına medalla təltif olunmuşdur.

Əsas elmi əsərlərin adları

redaktə
  1. Асимптотика функции Грина при для корректных по Петровскому уравнений. Вестник МГУ, сер. матем., мех., 1966, №2, с.34-39 (сов. М.В.Федорюк).
  2. Асимптотика решений задачи Коши для корректных по Петровскому уравнений и систем. Вестник МГУ, сер. матем., мех., 1966, №4, с.20-30.
  3. Асимптотика функции Грина для корректных по Петровскому уравнений со многими переменными и классы корректности решения задачи Коши. Вестник МГУ, сер. матем., мех., 1968, №1, с.16-22.
  4. Принцип предельной амплитуды для гиперболического уравнения с постоянными коэффициентами. ДАН СССР, 1975, 3, т.220, №5, с.1012-1014 (сов. М.Г.Гасымов).
  5. Принцип предельного поглощения, предельной амплитуды и парциальные условия излучения для краевой задачи в -мерном слое для уравнения Гельмголца. Дифф. уравн. 1977, т.13, №8, с.1503-1505. (сов. А.Б.Акимов).
  6. Principles of radiation for elliptic equation in the cylindrical domain. Colloquia mathematical societatis Tanos Bolyai 53, Qualitative theory of dif. Equat. Szeged, Hungary, 1988, p. 249-261.
  7. Принцип излучения для уравнения Гельмголца в многомерном слое с импедансными краевыми условиями. Дифф. уравн. 1993, т. 29, №8, с.1462-1464.(с. А.И.Мехтиева)
  8. The principles of radiation for elliptic equations of higher order in cylindrical domain. Comp. Maths. Phys. London 1996, v.36, №1, p. 59-74.
  9. Поведение при решения смешанной задачи для уравнения С.Л.Соболева в цилиндрической области. ЖВМ и ВМ, 2001, т.41, №9, с.1366-1378.
  10. Смешанная задача для уравнения Буссинеска в ограниченной области и поведение ее решения при . ЖВМ и МФ, 2005, т.45, №6, с.1011-1022. (с. А.И.Мамедова).
  11. О смешанной задачи для уравнения Баренблатта-Желтовой-Кочиной в цилиндрической области. УМН 2006, т.61, №2, с.165-166. (с. Ф.Б.Гусейнов).
  12. О решении смешанной задачи для корректного по Петровскому уравнения в цилиндрической области. Украинский мат. дурнал, 2009, т.61, №2, с.214-230. (с.Э.С.Гусейнова).
  13. On asymptotic expansion at of the solution of Cauchy problem and boundary value problem for S.L.Sobolev equation. Proceedings of NASA, 2011, v.34, №17, p. 51-72. (с. Дж.Ю.Мамедов)

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 "İsgəndərov Bala Ağa Hüseyn oğlu" (Azərbaycan). science.gov.az. 21-09-2021 tarixində arxivləşdirilib.

Həmçinin Bax

redaktə

Xarici keçidlər

redaktə
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Bala_İsgəndərov&oldid=7649287"