Banklararası kredit

Banklararası kredit — bir bankdan digər banka kredit vermə prosesi. Bazarda əsas kreditor Mərkəzi Bankdır. Kommersiya bankları digər kommersiya banklarının borcalan və kreditorları kimi çıxış edirlər. Bir qayda olaraq, vəsaitlərin cəlb edilməsi birdəfəlik kredit müqavilələri əsasında və ya digər banklarda əmanətlərin yerləşdirilməsi yolu ilə həyata keçirilir.

Banklararası kreditlərin əksəriyyəti bir həftə və ya daha az müddətə, əksəriyyəti isə bir gecəlik müddətə nəzərdə tutulub. Belə kreditlər banklararası məzənnə ilə verilir (kreditin müddəti overnayt olarsa overnayt dərəcəsi də deyilir).

Banklar likvidliyi idarə etmək və ehtiyat tələbləri kimi tənzimləyici tələblərə cavab vermək üçün banklararası kredit bazarında borc götürür və borc verirlər. Faiz dərəcəsi bazarda pulun mövcudluğundan, mövcud tariflərdən və müqavilənin konkret şərtlərindən, məsələn, müddətin uzunluğundan asılıdır. Federal fondlar dərəcəsi (ABŞ), LIBOR (Böyük Britaniya) və Euribor (Avrozona) daxil olmaqla geniş çap olunmuş banklararası dərəcələr mövcuddur.

Kommersiya banklarının kredit fəaliyyəti banklararası kreditlər bazarındakı əməliyyatlardan ayrılmazdır. Digər banklardan kreditlərin alınması bankın kredit resurslarını doldurmağa imkan verir. Resursların çoxluğu ilə bank onları banklararası bazara çıxarır, resursların çatışmazlığı ilə bank onları bazardan alır. Banklararası kreditlər bazarı kredit resursları bazarının mühüm tərkib hissəsidir.

Növləri

Praktikada banklararası kreditlərin aşağıdakı əsas növlərindən istifadə olunur:

• müvafiq hesab üzrə müxbir hesablar üzrə overdraft, əməliyyat gününün sonuna bankların müxbir hesabları üzrə debet (kredit) qalıqlarının məbləğləri nəzərə alınır;
• digər banklara verilən (alınan) overnayt kreditləri: digər banklara bir iş günündən çox olmayan müddətə verilir. Bu növ banklararası kredit cari günün hesablaşmalarını başa çatdırmaq üçün istifadə olunur;
• REPO əməliyyatları onlardan qiymətli kağızların əvvəlcədən müəyyən edilmiş qiymətə geri alınması şərti ilə və ya REPO əməliyyatının müddəti qiymətli kağızların ödəmə müddətləri ilə üst-üstə düşdüyü halda geri qaytarılmaması şərti ilə müəyyən müddətə alınması ilə bağlıdır.

Kommersiya bankları iqtisadi cəhətdən müstəqil kredit təşkilatları kimi banklararası kreditlər üzrə faiz dərəcələrinin səviyyəsini banklararası bazarda tələb və təklifdən və əsas dərəcənin səviyyəsindən asılı olaraq müstəqil şəkildə müəyyən edirlər.

Mexanizmi

Kredit resursları bazarı faktiki olaraq iki hissəyə bölünürdü: bankdaxili və banklararası. Bu vəziyyətdə xeyli sayda filialı olan iri banklar mövcud kredit resurslarından maksimum istifadə etmək üçün öz bankdaxili bazarlarını yaratmağa başladılar.

Banklararası kredit almaq üçün borclu bank kreditor banka, bir qayda olaraq, aşağıdakı sənədləri təqdim edir: ərizə; birlik memorandumu; nizamnamənin notarius tərəfindən təsdiq edilmiş surəti; bank əməliyyatlarının aparılması üçün lisenziyanın notariat qaydasında təsdiq edilmiş surəti; imza nümunələri və rəsmi möhürün izi olan, həmçinin notarius tərəfindən təsdiq edilmiş vəsiqə; cari hesabat tarixinə qalıq; cari hesabat tarixi üçün iqtisadi standartların hesablanması; kommersiya bankının fəaliyyət göstəriciləri; təminat forması və təxirəsalınmaz öhdəliklər. Banklararası kreditlər üzrə borcalanın kredit qabiliyyətinin müəyyən edilməsi üçün əsas məlumat mənbəyi bankın balansıdır.

Banklararası kredit müqaviləsi aşağıdakı əsas müddəaları özündə əks etdirməlidir: 1) müqavilənin predmeti müəyyən müddətə müəyyən məbləğdə kreditin verilməsindən ibarətdir: 2) kreditor bankın və borcalan bankın hüquq və vəzifələri; 3) tərəflərin məsuliyyəti; 4) mübahisələrin həlli qaydası; 5) müqaviləyə dəyişiklik edilməsi şərtləri; 6) xüsusi şərtlər; 7) müqavilənin müddəti.

Banklararası kredit bazarında bank vekselləri və depozit sertifikatlarından da istifadə oluna bilər. Əmanət şəhadətnaməsi əmanətçinin əmanət almaq hüququnu təsdiq edən vəsaitin depozitinə qoyulması haqqında bankın yazılı şəhadətnaməsidir.

Banklararası kredit kimi alətin aktiv istifadəsi sayəsində banklararası kredit bazarı çərçivəsində bir sıra mühüm problemlər həll edilə bilər:

• maliyyə institutlarının likvidliyinin dəstəklənməsi;
• bank borcalan kimi çıxış etdikdə əlavə mənfəət əldə etmək;
• spekulyativ əməliyyatlara giriş;
• digər oxşar təşkilatlar arasında bankın müsbət imicinin formalaşdırılması;
• banklar arasında əlaqələrin yaradılması və onların vəziyyəti haqqında məlumatların əldə edilməsi.

Bank tərəfindən banklararası bazarda resursların alqı-satqısı üzrə optimal qərarın qəbul edilməsi yalnız kredit resursları bazarında vəziyyətə dəqiq nəzarət və onun dəyişmə dinamikasının elmi proqnozlaşdırılması şərti ilə mümkündür.