Barquzin çayı

Barquzin çayı
Barquzin çayı
	bur. Баргажан мγрэн
Ölkə	Rusiya
Mənbəyi
• Yüksəkliyi	2050 m
Mənsəbi	Baykal
• Yüksəkliyi	456 m
Uzunluğu	480 km
Su sərfi	130 m³/s
Hövzəsinin sahəsi	21100 km²
	mənbəyi mənsəbi Barquzin çayı Buryatiyanın fiziki xəritəsində:; 55°05′41″ şm. e. 111°50′52″ ş. u.HGYO; 53°25′30″ şm. e. 108°59′50″ ş. u.HGYO
DSR[rus.]	16040000212116300003961
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Barquzin çayı (bur. Баргажан мγрэн) — Buryatiyanın Kurumkan və Barquzin rayonlarından axan çay. Baykal gölünə axan ən böyük çaylardan biridir.

Coğrafiya

Uzunluğu 480 km, hövzəsinin sahəsi 21 100 km²-dir. Başlanğıcını İkat və Cənubi Mui silsilələrinin qovşağından götürür. İkat silsiləsinin yamaclarından aşağı doğru axan çay Amut vadisində Balan-Tamur gölünü əmələ gətirir. Çuxurdan keçərək çay tədricən dərin dərəyə çevrilən, güclü drenajlarla nisbətən sadə sürtgəclər təşkil edən tayga bataqlıq vadisindən axır. Barquzinin yuxarı axarının əksər hissəsi Cergin dövlət təbiət qoruğunun ərazisindən keçir. Barquzin vadisinə daxil olduqdan sonra çay düz bir xarakter alır və geniş bir dərədən Barguzin kəndinə qədər axır. Sonra Barquzin silsiləsinin dalından keçərək yenidən astanalarl dolu bölgədən axmağa başlayır. Ust-Barquzin kəndindən 1,5 km məsafədə tək bir qol şəkilində Barquzin buxtasına tökülür. Baykala çox sayda lil və qum çöküntüləri gətirir. Çayın axdığı ərazinin iqlimi kəskin kontinentaldır, şiddət və quraqlıq ilə xarakterizə olunur. Şaxtasız dövr orta hesabla 83 gün davam edir. Çayın axdığı böılgənin çoxu meşələrlə örtülüdür. Şaquli zonallıq səciyyəvidir. 500–1200 m yüksəklikdə çöl sahələri ilə növbələşən tozağacı və qaraşam meşə-çölləri üstünlük təşkil edir; şam və ağcaqovaq meşələrinə rast gəlinir.

Hidrologiya

Çay əsasən yağışla qidalanır. Ağızdakı orta illik su axını 130 m³/s təşkil edir.

Qolları

Əsas qolları: Qaqra, Arqada, İna — sol; Ulyon — sağ.

Tarixi

Barquzin çay vadisi ehtimal ki, Buryatlar və Barqutlar tayfalarının məskunlaşdığı ənənəvi yerlərdən biri olmuşdur. Çayda öz adını bu tayfalardan almışdı^[1]. “Barquzin-Tokum” adı ilə bir çox tarixi qeydlərə daxil oldu.

Təsərrüfat əhəmiyyəti

çayda gəmiçilik yalnız Qarqi çayının mənsəbinə qədər mümkündür (249 km). Daimi olaraqa isə Moqoyto körpüsünə (226 km) qədər müntəzəm olaraq nəqliyyat hərəkət edir. Çay boyunca ilk gəmi 1928-ci ilin yayında hərəkət etmişdir. Selenqa Dövlət Dəniz Gəmiçiliyinin "Barguzin" gəmisi 59 sərnişin və 5 ton yük daşımışdır^[2]

Çay suları suvarma üçün istifadə olunur.

Çayın aşağıaxarlarında yerləşən kəndlərin sakinləri: Ust-Barquzin, Makarinino, Adamovo, Zorino; "nizovski" olaraq adlandırılır. Balıqçılıqla məşğul olurlarr. Barquzin vadisində, daha yüksəkdə yerləşən kəndlərin sakinləri əkinçiliklə məşğul olurdular. Onlara "Verxovskys" deyirdilər^[3].

Qalereya

İstinadlar

↑ Статейнов А. П. Топонимика Сибири и Дальнего Востока. — Красноярск: Буква С, 2008. — С. 106.
↑ Первый пароходный рейс по р. Баргузину // Бурят-Монгольская правда. Верхнеудинск. № 177 (1445). 4 августа 1928 года. стр. 4
↑ Башарин И. П. Русская промысловая культура Восточного Прибайкалья : (конец XIX-начало XX в.) / Ин-т монголоведения, буддологии и тибетологии СО РАН. — Улан-Удэ : Изд-во Бурят. науч. центра СО РАН, 2005, стр.17-18

[1] Статейнов А. П. Топонимика Сибири и Дальнего Востока. — Красноярск: Буква С, 2008. — С. 106.

[2] Первый пароходный рейс по р. Баргузину // Бурят-Монгольская правда. Верхнеудинск. № 177 (1445). 4 августа 1928 года. стр. 4

[3] Башарин И. П. Русская промысловая культура Восточного Прибайкалья : (конец XIX-начало XX в.) / Ин-т монголоведения, буддологии и тибетологии СО РАН. — Улан-Удэ : Изд-во Бурят. науч. центра СО РАН, 2005, стр.17-18

[1]

[2]

[3]