Bayramkoxa qalası
Bayramkoxa qalası — Göyçay dərəsindən qərbdə, Kələş düzündən cənubda, Kilsədağ məbədi yaxınlığında olan bu abidə ərazisində olduğu kəndin adı ilə Bayramkoxa qalası adlanır.
| Bayramkoxa qalası | |
|---|---|
| Ölkə |
 Azərbaycan |
| Şəhər | Qəbələ |
| Yerləşir | Bayramkoxa kəndi |
| Tikilmə tarixi | III-VII əsrlər |
| Kəşf tarixi |
1972 Firidun Qədirov tərəfindən bu ildə ilkin arxeoloji tədqiqat işləri aparılmışdır |
| Uzunluğu | 360 metr |
| Bürcləri | 8 |
 Bayramkoxa qalasının planı |
|
Abidənin yerləşdiyi ərazi həm də, Təpələr, yaxud da Yeddi təpə adı ilə məlumdur. 1972-ci ildə Firidun Qədirov tərəfindən orada ilkin arxeoloji tədqiqat işləri aparılmışdır. Məhz həmin qazıntılar nəticəsində müəyyənləşdirilmişdir ki, oradakı təpələr əslində, qalanın ayrı-ayrı bürclərinin qalıqlarıdır. 45x42x 10 sm ölçülü çiy kərpiclə hörülmüş qala bürclərinin qalıqlarının hündürlüyü 5–6 m, diametri isə 15 m-dir. Hər tərəfdə 3 bürc olmaqla, cəmi 8 bürcü var.
Qala quruluş etibarı ilə kvadrat formasındadır. Onun tərəflərinin uzunluğu 90 m, ümumi uzunluğu isə 360 m-dir. Bürclər arası hissədə qala divarları daha çox dağıldığından, onların yeri alçaq köbərə bənzəyir. Qaladan təqribən 100 m şərqdə daha iki təpə mövcuddur. Onlardan 20–25 m cənub tərəfdə isə 40 m uzunluğu olan daha bir köbər yeri var. Yerüstü əlamətlərinə görə, onlar da yuxarıda təsviri verilən tikinti qalıqlarına bənzəyir və çox güman ki, bütövlükdə Bayramkoxa qala kompleksinə aiddir.
Abidədə aparılmış arxeoloji tədqiqatlar zamanı orada, üst qatda təqribən 40 sm qalınlığında lal təbəqə qeydə alınmışdır. Bu, qalanın uzun müddət istifadəsiz qalması nəticəsində əmələ gəlib. Lal təbəqə götürüldükdən sonra orada qalınlığı 40 sm olan mədəni təbəqə olduğu aşkar edilmişdir. Qazıntı zamanı oradan divar və bürc qalıqlarından savayı, ocaq yeri, dəmirdən ox ucu, gil muncuq və şirsiz keramika nümunələri tapılmışdır. Keramika məmulatı içərisində dulus dəzgahında istehsal edilən nümunələr qeydə alınmamışdır.
Firidun Qədirov Bayramkoxa qalasından tapılmış keramika məmulatını iki qrupa bölüb: «Birinci qrupa dərin cam, dolça kimi enliağızlı və bunlara nisbətən, ağızları azacıq daralmış qablar daxildir. Bunların əksəriyyəti narın gildən kiçikhəcmli hazırlanmış və bişirildikdən sonra sarımtıl-qırmızı rəng almışdır. Bu qrupdan olan qabların bəzilərinin üstündə yumru və qulaqcıq formasında çıxıntıları və qazıma xətlərdən ibarət bəzəyi vardır». Narın gildən hazırlanan, səthi cilalanan incə və nazik divarlı qablar isə ikinci qrupa daxil edilib. F.V.Qədirov birinci qrupa daxil etdiyi nümunələri III-IV əsrlərə, ikinci qrupa daxil etdiyi nümunələri isə V-VII əsrlərə aid edib. Bununla da o, Bayramkoxa qalasının III-VII əsrlərə aid müdafiə tikintisi olduğunu ehtimal edib.
Tərkibində saman qatışığı olan irihəcmli çiy kərpiclərdən istifadə etməklə müdafiə istehkamları tikilməsi Sasani dövrü arxitekturası üçün xarakterik olub. Fikrimizcə, Bayramkoxa qalası təqribən IV əsrin ortalarında kiçik feodal qəsri kimi tikilib. Lakin, Mehranilərin nüfuzu artdığı və onların şəxsi mülklərinin qonşu ərazilər, o cümlədən Qəbələ mahalı əraziləri hesabına qərbə doğru daha da genişləndiyi dövrdə, o öz əvvəlki funksiyasını itirməklə istifadəsiz qalıb. Abidədə mədəni təbəqənin solğunluğu və nisbətən qalın olmaması da çox güman ki, elə bu amillə bağlı olub.