Berq boğazı
Berq boğazı — Aral dənizindəki keçmiş boğaz, Şimali Aral dənizi (Kiçik Aral) və Cənubi Aral dənizi ilə (Böyük Aral) birləşdirir. Əvvəllər Kokaral adasının şərq tərəfini qurudan ayırırdı. Boğazın ərazisində Sırdərya çayı Şimali Arala tökülür. Qazaxıstanın Qızılorda vilayətinin Aral rayonu ərazisində yerləşir. Aral dənizinin öyrənilməsində böyük töhfə verən hidroloq Lev Berqin adını daşıyır.
| Berq boğazı | |
|---|---|
| qaz. Берг бұғазы | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Eni | 0,15-0,3 km |
| Uzunluğu | 14 km |
| Ən böyük dərinliyi | 6 m |
| Yerləşməsi | |
| 46°05′00″ şm. e. 60°43′00″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə |
 Qazaxıstan |
| Akvatoriyası | |
| Ayırır | Kokaral adasını materikdən ayrırıdı |
|
|
|
Tarix
redaktəAral dənizinin səviyyəsində azalma başlamazdan əvvəl eni 45 km-ə qədər və orta dərinliyi 13 m təşkil edirdi. 1968-1969-cu illərdə Auzı-Kokaral boğazının yoxa çıxmasından sonra Kiçik Aral dənizi ilə Böyük Aral dənizini birləşdirən yeganə boğaz olur. 1970-80-ci illərdə kəskin şəkildə dayazlaşır. Boğaz Aralsk və Muynak limanları arasında gəmiçilik üçün əhəmiyyətli olduğundan, gəmilərin keçməsini təmin etmək üçün 1981-dən 1990-a qədər dərinləşdirmə işləri aparılmışdır. Ancaq suyun səviyyəsindəki eniş davam edir. Magistral yol qum və lil ilə dolur. Berq boğazı nəhayət quruyur, yalnız gəzinti kanalının qalıqları ümumi uzunluğu təxminən 4 km olan bir-birindən ayrılmış kiçik bir zəncirvari yollarla təmsil olunur. Lakin sonralar Sırdəryadan suvarma məqsədi ilə suyun istifadəsi azalır və Kiçik Aralda su axını artır. Keçmiş gəmi kanalının yerində suyu Böyük Arala axan bir kanal əmələ gəlir. 1992-ci ilin yazında eni 100 metr, dərinliyi 2 metr və uzunluğu təqribən 5 kilometr təşkil edir. Daha sonra ondan axan suyun həcmi artır və dibi dərinləşir, bu da Kiçik Aralın qurumasına səbəb olur. Böyük Aralın səviyyəsinin enməsini yavaşlayır. 1991-1998-ci illərdə bu kanaldan kiçik balıqçı gəmilərinin keçdiyi, lakin Aral dənizində balıq istehsalı getdikcə azaldığından boğazın artıq iqtisadi əhəmiyyəti olmadığı qeyd edilir.
Sonra boğaz ilk dəfə Sirdərya sularının Böyük Arala keçməməsi üçün bir bəndlə bağlannır. İlk iki qum səddi fırtına nəticəsində məhv olur və 2005-ci ildə Dünya Bankından borc alan Qazaxıstan, Kokaral bəndi olaraq bilinən bir bənd inşa edir. Artıq suyu boşaltmaq və Kiçik Aral dənizinin səviyyəsini lazımı səviyyədə saxlamaq üçün zəruri bir axıntı əmələ gəlir. 2006-cı ilin yazında su tutarında planlaşdırılan səviyyəyə çatır. Kiçik Araldan Böyük Arala suyun axını əsasən yazda və yayın əvvəlində, Sırdəryadakı sel zamanı baş verir[1].
İstinadlar
redaktə- ↑ "Материалы XI научного семинара "Чтения памяти К.М. Дерюгина"" (PDF). Санкт-Петербургский университет. 2009. 44–64. 2012-09-17 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-10-20.