Beynəlxalq bərabərsizlik

Beynəlxalq bərabərsizlik — iqtisadi bərabərsizliyin bir növü, müxtəlif dövlətlərin və ölkələrin vətəndaşları arasında rifah səviyyəsindəki fərq.

1500-1950-ci illər arasında seçilmiş Avropa və Asiya ölkələri üçün alıcılıq qabiliyyəti pariteti ilə adambaşına düşən ÜDM-in təxminləri[1], показывающая взрывной рост экономики некоторых государств с начала XIX века
1885-2016-cı illər arasında adambaşına düşən real ÜDM-in təxmini: SSRİ, Yaponiya, İspaniya, Finlandiya, Portuqaliya və İtaliya 1990-cı ildə ABŞ-ın adambaşına düşən ÜDM-ə nisbəti..[2]

Bu cür fərqlər həmişə olub, lakin ən varlı və ən kasıb ölkələrin vətəndaşlarının gəlirləri arasında fərq XIX əsrdə, Böyük Britaniyada, sonra isə Qərbi Avropanın digər ştatlarında və ölkələrində Sənaye İnqilabının başladığı zaman kəskin şəkildə artmağa başladı və bu tendensiya XX əsr boyu davam etdi. Ən kasıb və varlı dövlətlərin sakinlərinin gəlirləri 1820-ci ildə 3 dəfə, 1913-cü ildə 11 dəfə, 1950-ci ildə 35 dəfə, 1973-cü ildə 44 dəfə, 1992-ci ildə 72 dəfə fərqlənmişdir. XXI əsrin əvvəlində ən varlı və ən kasıb 20 ölkənin sakinlərinin gəlirlərindəki fərq 37 dəfə idi.

Zəngin (yüksək gəlirli ölkələrin) əhalisi ilə yoxsul ölkələrin əhalisi arasında iqtisadi uçurum, zəif siyasi və iqtisadi institutlar nəticəsində və az inkişaf etmiş ölkələrin texnoloji cəhətdən geri qalması, qlobal iqtisadi strukturun dəyişməsi, həyata keçirilən proteksionist tədbirlər nəticəsində inkişaf etmiş ölkələrdə (və onların inkişaf etməkdə olan ölkələrində olmaması), inkişaf etməkdə olan ölkələrdə əhalinin həddindən artıq olması, ən yoxsul ölkələrdə iqtisadi geriliyə və yoxsulluğun artmasına səbəb olur. Beynəlxalq bərabərsizliyin əsas kəmiyyət göstəricisi adambaşına düşən ÜDM-in səviyyəsindəki ölkələrarası fərqlərdir. İqtisadi artım nəzəriyyəsi bu fərqlərin səbəblərini axtarır. İqtisadiyyat, politologiya və siyasi iqtisad elmlərində beynəlxalq bərabərsizliyi izah etmək üçün müxtəlif variantlar irəli sürülüb, lakin onun səbəbləri ilə bağlı suala hələ də dəqiq cavab yoxdur.

Tarix və cari vəziyyət

redaktə

Müxtəlif ölkələrin sakinlərinin gəlir səviyyəsində fərqlər həmişə mövcud olub, lakin onlar daha çox XX əsrdə nəzərə çarpıb[3]. Onlar İkinci Dünya Müharibəsindən sonra gücləndilər və XX əsr boyu artmağa davam etdilər{sfn|Аджемоглу|2018|с=3}}. Hazırda zəngin və kasıb ölkələrdə fəhlələrin gəlirlərindəki fərq onlarla, hətta yüzlərlə dəfəyə çatır[4]. Qərbi Avropa ölkələri yüksək rifah səviyyəsinə birinci nail olmuşlar, eləcə də əhalisi əsasən avropalıların məskunlaşdığı bəzi ölkələr (ABŞ, Kanada, Avstraliya, Yeni Zelandiya) olmuşdur.

İstinadlar

redaktə
  1. Maddison 2007, p. 382, Table A.7
  2. "Maddison Project Database 2018 | Releases | Groningen Growth and Development Centre | University of Groningen". 2020-11-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-17.
  3. Аджемоглу, 2018
  4. Payne, 2016