Brandenburq-Prussiya

Brandenburq-Prussiya (alm. Brandenburg-Preußen‎) — 1618-ci ildə Brandenburq markqraflığı ilə Prussiya hersoqluğunun birləşməsi nəticəsində yaranmış alman knyazlığı.

Tarixi dövlət
Brandenburq-Prussiya
Bayraq Gerb
1618 — 1701
Paytaxt	Köniqsberq, Berlin
Rəsmi dilləri	alman dili
İdarəetmə forması	mütləq monarxiya

Tarixi

Brandenburq hersoqluğunun başında Hohensollernlər sülaləsi (1411-dən) dururdu. Bu nəslin əsası Şvabiyadan gəlir. Bu nəslin əasa 2 qolu var: Nürnberq və Şvabiya. Brandenburqun yüksəlməsinə səbəb otuz illik müharibədən sonra Avropanın şimalının və Baltik dənizinin ticarət üçün əhəmiyyətinin artması olmuşdur. Paytaxtı Berlin şəhəri idi.

Əkinçilik və qoyunçuluq yaxşı inkişaf etmişdir. Böyük kürfürüst adlanan Fridrix Vilhelm (1640–1688) Hollandiyada mükəmməl siyasət dərsi, tarix dərsi, hərb dərslər almışdı O, 30 illik müharibədən sonra ölkənin düşdüyü ağır vəziyyəti nəzərə alaraq, yalnız Brandenburqun qorunub saxlanması istiqamətində siyasət yeridirdi. "Membra unis kapitis" adlanan siyasət yeritdi. Mahiyyət etibarilə ittifaqın üzvü hissəsi mənasını verir. Dövlətin ayrı-ayrı hissələri özlərinin vahid bir siyasi sistemin üzvləri kimi qəbul etməyə başladı. Ayrı-ayrı şəhərlərin və zadəgan mülklərinin imtiyazları azaldılırdı. Sərt idarəetmə sistemi yaradılırdı. idarəçiliyin bütün pillələrində nəzarət və hesabat prinsipi təyin edilirdi. Digər uğurlu addımı isə ölkənin müharibədən sonra dağılmış ərazilərin bərpası məqsədilə edilən tədbirlər idi. O, öz ölkəsinin ərazisini bütün qaçqınlara, sərgərdar dolaşan əsgərlərə, hətta soyğunçulara acıq elan etdi. Dini təqiblərdən qacan Hollandiyadan yəhudiləri və katolikləri, Fransadan hugenotları, Almaniyanın katolik dövlətlərindən lüteranları Brandenburq kürfürstlüyi onlar üçün sığınacaq idi. 29 oktyabr 1685-ci ildə Potsdam edikdi ilə bütün kolonistlərə ticarətdə imtiyazlar və güzəştlər, 10 il müddətində vergilərdən azad edilmələrini və sexlərə pulsuz qəbul edilmələrini bəyan etdi. İstehlak olunan bütün məhsullara aksiz tətbiq edildi. Dövlətin gəliri 40 min talerdən 1,5 mlna qədər artdı. Ordu 37 min nəfər oldu.

1650–1651-ci illərdə Brandenburq ilə Neyburq arasında Yulix müharibəsi baş verdi. 1655–1661-ci illərdə I Fridrix Vilhelm İsveç-Polşa müharibəsində iştirak etdi. İsveç ilə imzaladığı sazişlərə (Labiau müqaviləsi, 20 noyabr 1656-cı il) əsasən, X Karl Prussiya üzərində Hohensollernlərin tam suverenliyini tanıdı. Polşa ilə yaxınlaşdı və 1657-ci ildə onunla Velau müqaviləsini imzaladı. Polşa kralı Hohensollerlərin Prussiya üzərində tam hakimiyyətini tanındı. 1675-ci ildə Fransaya qarşı müharibəyə qoşuldu. Fransanın tərəfində müharibəyə qoşulan İsveç Brandenburqa hücum etdi. Avstriyanın davranışı səbəbindən Brandenburq 1679-cu il iyunun 29-da Fransa ilə imzaladığı Sen-Jermen sülh müqaviləsi ilə ələ keçirdiyi bütün əraziləri məğlub olmuş düşmənə verməli oldu. Sonuncu ərazi uğrunda müharibəsi Sileziya uğrunda idi.

1686-cı ilin iyununda Brandenburq ilə imperator arasında imzalanmış xüsusi sazişə görə Brandenburq Sileziyaya iddiasından imtina etmək əvəzinə Bohemiyada Şvibusu əldə edirdi, lakin Böyük kürfürstün 1688-ci ildə vəfatından sonra bu sazişin şərti yerinə yetirilmədi. Hakimiyyətə oğlu III Fridrix (1688–1713) gəldi. III Fridrix 1699-cu ildə heç bir səbəb olmadan kəndlilər öz torpaqlarından qovulmalarını qadağan etmişdi. III Fridrix Avstriya ilə ittifaqda XIV Lüdovikə qarşı bütün müharibələrdə iştirak etmişdi. Şvibusun verilməsini tələb edirdi. Ordu 39 min nəfərə çatmışdı. 1687–1697-ci illərdə Auqsburq liqasının müharibəsində, əslində Pfalts iris uğrunda müharibədə III Fridrix Vilhelmin görkəmli sərkərdəlik məharətini ortaya çıxdı. Arvadı Sofiya Şarlottanın və görkəmli filosof Leybnitsin təsiri ilə 1694-cü ildə Hall universiteti, 1696-cı ildə Rəssamlıq Akademiyası, 1700-cü ildə Elmlər Akademiyası açıldı. Berlində geniş abadlıq işləri aparıldı. O da dini təqiblərə məruz qalan katoliklərin və protestantların ölkəyə gəlmələrinə şərait yaradır, kolonistlərin hesabına ölkə ərazisinin məskunlaşdırılmasına çalışırdı. III Fridrix yaranmış əlverişli vəziyyətdən istifadə edərək, Almaniya kralı I Leopolddan ona kral titulu verilməsini xahiş etdi. Ətrafındakıların etirazına baxmayaraq, imperator onun xahişini təmin etdi.

Biblioqrafiya

İngilis dilində

• Citino, Robert Michael. The German way of war. From the Thirty Years' War to the Third Reich. Modern war studies. University Press of Kansas. 2005. ISBN 0-7006-1410-9.
• Clark, Christopher. Iron Kingdom: The Rise and Downfall of Prussia, 1600–1947 (2008)
• Frost, Robert I. After the Deluge. Poland-Lithuania and the Second Northern War, 1655-1660. Cambridge Studies in Early Modern History. Cambridge University Press. 2004. ISBN 0-521-54402-5.
• Gieysztor, Aleksander, Stefan Kieniewicz, Emanuel Rostworowski, Janusz Tazbir, and Henryk Wereszycki. History of Poland. PWN. Warsaw, 1979. ISBN 83-01-00392-8
• Leathes, Stanley Mordaunt; Ward, Adolphus William; Prothero, George Walter, redaktorlar The Cambridge Modern History. 1. CUP Archive. 1964.
• Gagliardo, John G. Germany under the Old Regime, 1600–1790 (1991) online edition
• Holborn, Hajo. A History of Modern Germany. Vol 2: 1648–1840 (1962)
• Hughes, Michael. Early Modern Germany, 1477–1806 (1992)
• Ogilvie, Sheilagh. Germany: A New Social and Economic History, Vol. 1: 1450–1630 (1995) 416pp; Germany: A New Social and Economic History, Vol. 2: 1630–1800 (1996), 448pp
• Shennan, Margaret. The Rise of Brandenburg-Prussia. Routledge. 1995. ISBN 0-415-12938-9.
• Sturdy, David J. Fractured Europe, 1600-1721. Wiley-Blackwell. 2002. səh. 59. ISBN 0-631-20513-6.

Alman dilində

• Beier, Brigitte. Die Chronik der Deutschen (German). wissenmedia. 2007. ISBN 3-577-14374-6.
• Buchholz, Werner, redaktorPommern (German). Siedler. 1999. ISBN 3-88680-780-0.
• Carreras, Sandra; Maihold, Günther. Preußen und Lateinamerika. Im Spannungsfeld von Kommerz, Macht und Kultur. Europa-Übersee (German). 12. LIT. 2004. ISBN 3-8258-6306-9.
• Duchhardt, Heinz. Friedrich Wilhelm, der Große Kurfürst (1640-1688) // Kroll, Frank-Lothar (redaktor). Preußens Herrscher. Von den ersten Hohenzollern bis Wilhelm II (German). Beck. 2006. 95–112. ISBN 3-406-54129-1.
• Gabel, Helmut. Altes Reich und europäische Friedensordnung. Aspekte der Friedenssicherung zwischen 1648 und dem Beginn des Holländischen Krieges // Lademacher, Horst; Groenveld, Simon (redaktorlar ). Krieg und Kultur. Die Rezeption von Krieg und Frieden in der Niederländischen Republik und im Deutschen Reich 1568-1648 (German). Waxmann. 1998. 463–480. ISBN 3-89325-575-3.
• Gotthard, Axel. Zwischen Luthertum und Calvinismus (1598-1640) // Kroll, Frank-Lothar (redaktor). Preußens Herrscher. Von den ersten Hohenzollern bis Wilhelm II (German). Beck. 2006. 74–94. ISBN 3-406-54129-1.
• Hammer, Ulrike. Kurfürstin Luise Henriette. Eine Oranierin als Mittlerin zwischen den Niederlanden und Brandenburg-Preußen. Studien zur Geschichte und Kultur Nordwesteuropas (German). 4. Waxmann. 2001. ISBN 3-8309-1105-X.
• van der Heyden, Ulrich. Rote Adler an Afrikas Küste. Die brandenburgisch-preussische Kolonie Grossfriedrichsburg in Westafrika (German) (2). Selignow. 2001. ISBN 3-933889-04-9.
• Jähnig, Bernhart. Die politischen und rechtlichen Außenbeziehungen des Herzogtums Preußen (1525-1660) // Willoweit, Dietmar; Lemberg, Hans (redaktorlar ). Reiche und Territorien in Ostmitteleuropa. Historische Beziehungen und politische Herrschaftslegitimation. Völker, Staaten und Kulturen in Ostmitteleuropa (German). 2. Munich: Oldenbourg Wissenschaftsverlag. 2006. 51–72. ISBN 3-486-57839-1.
• Klueting, Harm. Reformatio vitae Johann Jakob Fabricius (1618/20-1673). Ein Beitrag zu Konfessionalisierung und Sozialdisziplinierung im Luthertum des 17. Jahrhunderts. Historia profana et ecclesiastica (German). 9. LIT. 2003. ISBN 3-8258-7051-0.
• Kotulla, Michael. Einführung in die deutsche Verfassungsgeschichte. Vom alten Reich bis Weimar (1495 bis 1933) (German). Springer. 2008. 261ff. ISBN 3-540-48705-0.
• Materna, Ingo; Adamy, Kurt. Brandenburgische Geschichte (German). Akademie Verlag. 1995. 317ff. ISBN 3-05-002508-5.
• Neugebauer, Wolfgang. Friedrich III./I. (1688-1713) // Kroll, Frank-Lothar (redaktor). Preußens Herrscher. Von den ersten Hohenzollern bis Wilhelm II (German). Beck. 2006. 113–133. ISBN 3-406-54129-1.
• von Neugebauer, Wolfgang, redaktorDas 17. und 18. Jahrhundert und Große Themen der Geschichte Preußens. Handbuch der Preußischen Geschichte (German). 1. de Gruyter. 2009. ISBN 978-3-11-014091-0.
• Neuhaus, Helmut. Das Reich in der frühen Neuzeit. Enzyklopädie deutscher Geschichte (German). 42 (2). Oldenbourg. 2003. ISBN 3-486-56729-2.
• Nicklas, Thomas. Macht oder Recht: frühneuzeitliche Politik im Obersächsischen Reichskreis (German). Franz Steiner Verlag. 2002. 214ff. ISBN 3-515-07939-4.
• Olesen, Jens E. Christian IV og dansk Pommernpolitik // Asmus, Ivo; Droste, Jens E.; Olesen (redaktorlar ). Gemeinsame Bekannte: Schweden und Deutschland in der Frühen Neuzeit (Danish). LIT Verlag. 2003. 383–396. ISBN 3-8258-7150-9.
• Schmidt, Georg. Der Dreissigjährige Krieg (German) (7). C.H.Beck. 2006. ISBN 3-406-49034-4.
• Weber, Matthias. Preussen in Ostmitteleuropa. Geschehensgeschichte und Verstehensgeschichte. Schriften des Bundesinstituts für Kultur und Geschichte der Deutschen im östlichen Europa (German). 21. Oldenbourg. 2003. ISBN 3-486-56718-7.