Bum qalası

Bum qalası — Böyük Qafqazın cənub ətəklərində, Bum kəndi yaxınlığında, Bum və Dəyirman çayları arasında yerləşir.

Təbii təsirlər nəticəsində qala əsrlər boyu ciddi dağıntıya məruz qalmışdır. Xüsusilə də Dəyirman və Bum çayları vaxtaşırı olaraq daşaraq abidənin şərq və qərb kənarlarını yuyub dağıtmışdır.

Bum qalası quruluş etibarilə düzbucaqlı formadadır. Onun divarlarının ümumi uzunluğu 114, qala divarlarının qalıqlarının hündürlüyü isə təqribən 2 m-dir. Qalanın cənub tərəfində 4, digər tərəflərindən hər birində isə 3 bürc olmaqla, cəmi 13 bürcü olduğu güman edilir. Şimal, şərq və qərb divarları ciddi dağıntıya məruz qaldığından, qalanın həmin istiqamətdə olan bürclərinin forma və ölçülərini müəyyənləşdirmək çətindir. Cənub divarındakı bürclər, xüsusilə də mərkəzi hissədə olan bürc nisbətən az dağıntıya məruz qalmışdır.

Düzbucaqlı formada olan bu bürcün salamat qalmış hissədə hündürlüyü 1,8–2 metrdir. Yerüstü əlamətlərdən göründüyü kimi, qalanın digər bürcləri də düzbucaqlı formada olub. Xaçmaz Govur qalasında olduğu kimi, Bum qalasında da yer səthindən təqribən 1,5 m hündürlükdə 40x40 sm ölçüdə olan kvadratformalı mazğallar var. Onların ara məsafələri təqribən 2 m-dir.

Ötən əsrin 80-ci illərində F. V. Qədirov tərəfindən Bum qalasında kiçikmiqyaslı kəşfiyyat işləri aparılmışdır. Bu məqsədlə o, qalanın cənub divarındakı nisbətən yaxşı qalmış bürcün üzəri və ətrafını qismən təmizləyərək ölçülərini dəqiqləşdirmişdir. F. V. Qədirovun yazdığına görə, uzunluğu 10 m, divarının qalınlığı 3,8 m, salamat qalmış hissədə hündürlüyü 3,5 m olan bu bürcdən həm də otaq və ya anbar kimi istifadə olunub. Kvadrat formasında olmaqla təqribən 6 m² sahəsi olan otaq-anbarın içərisi təmizlənərkən oradan müxtəlif maddi-mədəniyyət qalıqları əldə olunub. Tapıntılar əsasən şirsiz keramika nümunələrindən ibarətdir. Oradan tapılmış bir ədəd qapaq tipli qab diqqəti cəlb edir. Diametri 9, qalınlığı 0,5 sm olan qapağın üstündə qulp yeri var. Qulp-çıxıntının ortasında və kənarlarında isə buxar çıxmaq üçün deşikləri var. Albaniya ərazisində tədqiq olunmuş bütün ilk orta əsr abidələrindən bu cür qapaqlar məlumdur. R. M. Vahidov Mingəçevirdən tapılan buna bənzər nümunələri xronoloji cəhətdən V–VI əsrlərə aid edib.