Cümə məscidi (Balakən)
Cümə məscidi — Azərbaycanın Balakən şəhərində yerləşən məscid və tarix-memarlıq abidəsi. Məscidin tikintisi 10 il davam edib və 1877-ci ildə başa çatıb.
| Cümə məscidi | |
|---|---|
 | |
 | |
| 41°43′27″ şm. e. 46°24′20″ ş. u. | |
| Ölkə |
 Azərbaycan |
| Şəhər | Balakən rayonu |
| Tikilmə tarixi | 1867–1877 |
| Üslubu | Azərbaycan memarlığı |
| Minarələri | 1 |
| Vəziyyəti | stabil |
| İstinad nöm. | 207 |
| Kateqoriya | Məscid |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
|
|
|
Məscid, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci ildə verdiyi 132 nömrəli qərar ilə ölkə əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısına salınıb.
Tarixi redaktə
Məscidin üzərindəki kitabəyə əsasən Balakən Cümə məscidinin tikintisi 1867-ci ildə başlayıb və 1877-ci ildə yekunlaşıb.[1] Abidənin şimal-qərb fasadında dörd yerdə ərəb dilində kitabələr yerləşdirilib.[1] Kitabələrdə məscidin tikilmə tarixi, kimlərin təşəbbüsü ilə inşa olunduğu, binanı tikən ustanın və məscidin tikilməsi üçün lazım olan torpağı verən şəxsin adı yazılıb.[1]
Məscidin qapı girişinin sağ tərəfindəki çay daşı üzərindəki süls xətti ilə yazılmış ikinci yazıda deyilir:
|
Hicri tarixinin XIII əsrində yaşamış bütün Balakən camaatı, hətta yüksək rütbəli, vəzifə sahibi olan şəxslər belə razılığa gəlmişlər ki, hamının arzu və istəyini nəzərə alıb qəşəng və göz oxşayan, hamının nəzər diqqətini cəlb edən bir Came məscidi tikdirsinlər. | 
|
Məscidin qapı girişinin sol dördbucaqlı kitabəsinin üzərində isə bu sözlər yazılıb:
|
|
Böyük Allahın köməyi ilə camaatın arzusu yerinə yetmiş, Peyğəmbərin (s) nuru ilə bu ev nurlanmış və bütün müsəlmanları özünə cəlb etmişdir. Qazi Məhəmməd Dəbir və bənna usta Ömər İlisulu Allah xatirinə məscidin sonrakı təmir işlərini görmək üçün hamını bu işdə səy göstərməyə çağırmışdı. |
|
Çərçivənin kənarlarında isə belə bir qeyd var:
|
|
Allah günahkarı bağışlasın, məscid və onun hücrələri və eləcə də başqa tikililər üçün lazım olan torpağı Ləki bin Həllac Məhəmməd vəqf etmişdir. |
|
Kitabədə adı keçən Qazi Məhəmməd Dəbir XIX əsrdə bölgədə məşhur din xadimi kimi tanınıb. Usta Ömər İlisulu isə dövrünün məşhur ustası olub. Qaxda Kümrük çayı üzərində tikilmiş Ulu körpünün müəllifi də odur.
Azərbaycanda sovet işğalından sonra rəsmi olaraq 1928-ci ildən dinlə mübarizəyə başladılar. Həmin ilin dekabrında Azərbaycan KP MK-i bir çox məscid, kilsə və sinaqoqları maarifləndirici istiqamətlərdə istifadə üçün klubların balansına verdi. Əgər 1917-ci ildə Azərbaycanda 3.000 məscid var idisə 1927-ci ildə bu rəqəm 1.700, 1933-cü ildə isə 17 idi.[2]
Sovet dövründə 1947-ci ilədək məscid anbar kimi istifadə edilmişdir. 1947-ci ildən etibarən məscid fəaliyyətə başlamışdır. 1955-ci ildə, 1980-ci ildə və 1996-cı ildə məsciddə təmir işləri aparılmışdır.
Memarlığı redaktə
Məscidin binası çaylaq daşından minarəsi isə bişmiş kərpicdən tikilib. Tikintidə əhəng və yumurta sarısından istifadə olunub. Minarənin hündürlüyü 44 metrdir və məscidin əsas minasından ayrı tikilib. Səkkizgüşəlidir və üzəri nəbati ornamentlərlə işlənib. Həyətyanı sahəsi 3000 kv.metr, iç sahəsi isə 40x23 metrdir. Məscidin döşəmədən tavana qədər hündürlüyü 8 metrdir. Giriş qapılarının ön tərəfində altı sütundan və 7 tağdan ibarət eyvan yerləşir. İbadət zalında 12 sütun, 26 tağ və 16 pəncərə var. Sütunlar bişmiş kərpicdəndir. Məscidin üç giriş qapısı vardır. Hər giriş qapısının üstündə kitabələr həkk olunub. Məscidin minbəri taxtadandır.
İstinadlar redaktə
- ↑ 1 2 3 ""Minarəli məscid"". irs.gov.az. 2023-06-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-02.
- ↑ Arif Yunusov. Ислам в Азербайджане (PDF). Bakı: Zaman. 2004. səh. 78. ISBN 9952-8052-0-9. 2023-07-05 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-12-14.