Cığalı təcnis
Cığalı təcnis – qoşma qəlibi üzərində yaradılan, lakin hər bəndin ikinci misrasından sonraya cığa kimi cinas bayatı əlavə olunan təcnis növü.
Cığalı təcnis aşıq poeziyasının mürəkkəb və son dərəcə melodik şəkillərindən biridir. Təcnisin ilk iki misarasından sonra çığa gəlir. "Cığa" burada yaraşıq, bəzək mənasında işlədilir. Cığalı təcnisin uyğun bəndindəki ilk iki misra hansı cinasın üzərində qurulursa, oraya daxil edilən cığa-bayatı da həmin cinas üstündə olmalıdır. Cığa vəzifəsi yerinə yetirən cinas bayatı arasına daxil olduğu təcnis bəndinin məzmunu ilə yaxından səsləşməli, oradakı poetik qənaəti daha da qüvvətləndirməlidir. Cığa-bayatının qafiyələri də təcnisin qafiyələri kimi cinas olur. Əsas mətnlə cığa arasında qafiyə fərqi olsa da, məna, məzmun baxımından onlar bir-birini davam etdirir və tamamlayırlar.[1] Bir sıra hallarda təcnislə cığanın qafiyələri də eyni olur. Məsələn:
Həqiqətin elmi dəryadan dərin,
Naşı qəvvas orda bil, üzə bilməz!
Mən aşiqəm, üz barı,
Canan gəldi üz barı.
Azad bağda gül açıb,
Nazlı dilbər, üz, barı!
Kamil bağban açıb bağların dərin,
Namərdlər bağlardan gül üzə bilməz!
Mərifət lazımdır ata-anadan,
Gərək ki, dərk etsin hər ağlı nadan.
Aşıq deyər nə danə,
Sirrin vermə nadanə!
Axtardım nə gül tapdım,
Viran bağda nə danə.
Könül tapıb həmdəmini nə danə,
Ölüncən ayrılmaz, əl üzə bilməz.
Cavanam, bu yerdə gözəldir halım,
Dərs verib mənə də dərin bir alim.
Mən aşiqəm, alimdir,
Zaman mənə alimdir.
Gözüm gördü, şad oldum,
Azad ana elimdir.
Gül-çiçəkdə bəzənibdir mahalım,
Xəzan poza bilməz, yel üzə bilməz!
Azərbaycan aşıqları arasında cığalı təcnislərə daha çox Aşıq Alının, Aşıq Ələsgərin, Həsən Xəyallının, Sərraf Şiruyənin yaradıcılığında rast gəlinir.
İstinadlar
redaktə- ↑ Elçin. Seçilmiş əsərləri. 10 cilddə. IX cild. Bakı: ÇİNAR-ÇAP, 2005, səh.496-497
Mənbə
redaktə- Elçin. Seçilmiş əsərləri. 10 cilddə. IX cild. Bakı: ÇİNAR-ÇAP, 2005, 509 səh.
- Tariyel Məmmədov. İzahlı saz-söz lüğəti. Bakı: Elmin İnkişafı Fondu, 2015, səh.25.