Cılxa

Cılxa xan — türk və altay mifologiyasında uşaq tanrısı. Uşaq doğulduğunda taleyini təyin edər. Doğumu edən qadını da qoruyur. Uşağı olmayan qadınlar tərəfindən ondan uşaq istənilər.

Yakutlarınn mifoloji inanclarında, xeyirxah və "Ayıhı"lardan olan bir ruhdur. İnanışa görə "Cılka Xan", uşaq doğulduğunda onun qədərini təyin edər. Mifoloji mətnlərdə, onun və həyat yoldaşının göylərdə yaşadığı deyilər. Dəğum ruhu uşaq vermədiyi zaman, Yakutlar uşağı bu dəfə "Cılka Xan" dan diləyərlər. Canını "Cılka Xan"ın verdiyi uşağın gələcəyi yaxşı olar və bu uşaq, hər hansı bir xəstəlikdən və ya qəzadan ötəri ölməz. Hevyanların tələf olduğu və ya quraqlıq vaxtlarda, yenə "Cılka Xana yalvarılıp dua edilər.

Çınkıs xanım

Çınkıs xanım - türk və altay mifologiyasında uşaq tanrıçasıdır. Cılka Xanın arvadıdır. Adı davamlı onunla birlikdə xatırlanar. Körpələrin və uşaqların qoruyuculuğunu edər. Çınkı/Çınqı atəş, qığılcım deməkdir. Bu halda atəşin qoruyucu xüsusiyyətiylə əlaqədardır. Uşaqların da oyuncağı olan "çınqırax" (zınqırov) ilə maraqlı bir kökensel ortaqlıq vardır. Bundan başqa Çingiz adı ilə də əlaqədar görünməkdədir. Bu vəziyyətdə dəniz və okean mənaları daşıyır.

Üçmüstü

Üçmüstü xanım - türk və altay mifologiyasında uşaq tanrıçasıdır. Uşaqları pis ruhlardan qoruyur. Ayrı bir tanrıça mı, yoxsa uşaq tanrıçasını təyin edən bir sifət mı olduğu mövzusu qəti deyildir. Üç buynuzu vardır. Burada üç dənə, yəni şər varlıqlara aid olan sayda (tək rəqəmli) buynuzu tapılması maraqlıdır. Bu vəziyyətdən onun şər bir varlıq olması lazım olduğu ağla gəlir lakin tam əksinə uşaqları qorumaqdadır. Buna edilə biləcək bir şərh bu ola bilər: Uşaqları pis ruhlardan qoruduğu üçün ən az bu pis varlıqlar qədər güclü olmalıdır. Söz mənası, "üçlü" deməkdir. Üç buynuz mənası daşıyır.

Etimologiya

(Cıl/Çıl) kökündən törəmişdir. Dostluq və sevgi mənası verir. "Cılqa" yol deməkdir və qədər məzmunu ilə əlaqəli olmalıdır. Türkçe Cıl/Çıl sözü qabarma mənasını da verər və hamiləlik ilə əlaqəli ola bilər.

Mənbə

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)