Coğrafi sürtünmə
Coğrafi sürtünmə — Yer kürəsi hərəkət etdiyi zaman havanın yer səthi ilə yaratdığı sürtünmə.
Sürtünmə qüvvəsi
redaktəAtmosferdə hərəkət edən hava Yer səthi ilə təmasda olduqda sürtünmə məruz qalir. Atmosferdə havanın hərəkətinə sürtünmə qüvvəsi mənfi təsir göstərir. O, hərəkəti zəiflədir və hətta onun istiqamətini dəyişir.
Hava qaza məxsus özlüyə malikdir. Özlülük iki lay arasında bir-birinə nisbətən sürüşməsinə müqavimət göstərir. Havanın özlülüyü hündürlük artdıqca azalır. Yəni sürtünmə qüvvəsi havada təsir göstərən digər qüvvələrə nisbətən cüzidir. Buna görə də sürtünmə qüvvəsi müşahidə olmayan orta hesabla 1000 m-ə yaxın hündürlük sürtünmə səviyyəsi adlanır. Yer səthindən sürtünmə səviyyəsinə qədər troposferin aşağı qatı sürtünmə layı və planetar sərhəd layı adlanır. Sürtünmə nəticəsində küləyin sürəti eyni barik qradientə yer səthinə Geostrafik küləyin sürətindən 2 dəfə zəifdir. Yüksəklik artdıqca sürtünmə qüvvəsi azalır, küləyin sürəti temperatur fərqinə görə artır və 1000 m hündürlükdə geostrafik küləyin sürətinə yaxın olur.
Ekvator və ona yaxın enliklərdə Yer səthinə yaxın olan külək gradient küləyindən daha çox iti bucaq altında şimal yarım kürəsində sağa, cənub yarımkürəsində isə sola meyil edir. Beys-Bollanin müəyyən etdiyi barik qanuna görə şimal yarımkürəsində üzümüzü külək əsən tərəfə çevirsək, ən aşağı təzyiq solda, ən yüksək təzyiq sağda olacaqdır.