Vikipediya

Corcizm

Corcizm (ing. Georgism, həmçinin heoizm) — Henri Corc tərəfindən qurulan iqtisadi və fəlsəfi doktrin, hər kəsin yaratdığı məhsula sahib olduğu (ing. everyone owns what they create), ancaq bütün təbii malların və hər şeydən əvvəl yer üzünün bütün insanlara eyni dərəcədə aid olduğu fikrinə əsaslanır [1]. Corcizm fəlsəfəsi, adətən, torpaq istifadəsi üçün vahid vergi ideyası ilə əlaqələndirilir.

Henri Corc — nəzəriyyənin banisi

Təsiri

redaktə

Amerikalı iqtisadi düşüncə tarixçiləri, Henri Corcun XIX əsrin ikinci yarısında Şimali Amerikada nəşr olunan ən əhəmiyyətli siyasi iqtisadi araşdırmalardan birinin müəllifi kimi hörmət edirlər. Ədəbiyyatı diqqətlə öyrənərək, gürcüçiliyin yalnız bir çox böyük müasirləri üzərində deyil, həm də XX əsrin ictimai xadimləri üzərində təsirini tapırlar. Onların tərtib etdikləri adlar siyahısında Corc fikirlərinin qızğın təbliğatçısı olan Lev Tolstoy da vardır. Rus dilində tərcümə olunmuş kitablarına ön sözlər yazdı, vahid dövlət vergisi fikrini təbliğ edən məqalələr yazdı. Tolstoy Corcun sənət əsərlərinə də tanıtdı.

«Dirilmə» əsərində Nexlyudov kəndinin Corcizm nəzəriyyəsinin kəndlilərinə izah edir. Kəndlilər ona rəğbət bəsləyirlər:

— Düzdür, — soba ustası qaşlarını tərpədərək dedi. — Kimin torpağı yaxşıdırsa, o, daha çox pul ödəyir.

— Corcun yaxşı başı var imiş, — qıvrılmış saçları ilə hörmətli qoca dedi ...

— Düzdür! Nə icad etdi.

Əsas prinsiplər

redaktə

Henri Corc hökumətin əmək haqqı vergiləri əvəzinə torpaq kirayə vergisi hesabına maliyyələşdirilməli olduğu mübahisəsini populyarlaşdırmaqla məşhurdur. Corc hesab edirdi ki, siyasi iqtisadiyyatda elmi təcrübələr mümkünsüz olsa da, nəzəriyyələr fərqli cəmiyyətləri fərqli şərtlərlə müqayisə edərək və fərqli amillərin təsiri barədə düşüncə təcrübələrini sınaya bilər [2]. Bu metodu tətbiq edərək, cəmiyyətin üzləşdiyi yoxsulluq, bərabərsizlik, iqtisadi yüksəliş və eniş kimi problemlərin bir çoxunun zəruri bir mənbəyə - torpaq kirayəsinə xüsusi mülkiyyət aid edilə biləcəyi qənaətinə gəldi. Ən məşhur kitabı olan Tərəqqi və Yoxsulluqda, Corc, torpaq kirayəsinin xüsusi istifadə üçün mənimsənilməsinin texnoloji inkişafa baxmayaraq davamlı yoxsulluğa kömək etdiyini və iqtisadiyyatın sürətlə inkişaf etməyə və böyümək dövrlərinə meyl etdiyini iddia edir. Corca görə insanlar yaratdıqlarına ədalətlə sahibdirlər, lakin bu təbii fürsət və torpaq hər kəsə eyni dərəcədə sahibdir[3].

Corc ümumi və kollektiv mülkiyyət arasında əhəmiyyətli bir fərq olduğuna inanırdı[4]. Torpağın milliləşdirilməsi və sonra xüsusi istifadəçilərə icarəyə verilməsi ilə əraziyə bərabər hüquqlar əldə edilə bilsə də, Corc torpağın qiymətləndirilməmiş dəyərinə vergi qoymağı və əraziyə nəzarəti böyük ölçüdə öz əlində buraxmağı üstün tutdu. Corc, torpağı xüsusi nəzarət altında tərk etmək və ərazini yaxşılaşdıran mövcud sahibləri cəzalandırmayaraq tədricən bir torpaq dəyəri vergisinə doğru getmək qərarını irəli sürdü və torpaq mülkiyyətinin artıq verildiyi bir ölkədə daha az dağıdıcı və mübahisəli olacaq.

Corcizmlər, xüsusi olaraq yaradılan sərvətin vergi sistemi vasitəsi ilə ictimailəşdirildiyini (məsələn, gəlir vergiləri və satış vergiləri vasitəsilə), toplumsal olaraq yaradılan sərvətin torpaq dəyəri şəklində torpaq adları və bank ipotekası qiymətində özəlləşdirildiyini göstərirlər. Torpaq rentası dövlət gəlirlərinin əsas mənbəyi kimi əmək vergilərini əvəz etsəydi, əksinə olardı; sosial cəhətdən yaradılan sərvət cəmiyyət tərəfindən istifadəyə veriləcək və əməyin bəhrəsi özəl olaraq qalacaq [5]. Corcizmə görə, torpaq dəyəri vergisi vergi əvəzinə bir istifadəçi haqqı kimi qəbul edilə bilər, çünki bu, bir yerin sosial cəhətdən yaratdığı üstünlüyün bazar dəyəri, başqalarını yerdən kənarlaşdırma imtiyazı ilə əlaqəlidir. Ticarət imtiyazlarından ibarət olan varlıqlar taksi medalyonlarına bənzər mübadilə dəyərinə malik olduqları üçün sərvət hesab edilə bilər[6]. Torpaqların dövlət gəlirlərinin artırılması vasitəsi olaraq müstəsna istifadəsi üçün ödəniş tələb edən torpaq dəyəri vergisi, eyni zamanda iqtisadi bərabərsizliyin azaldılmasına yönələn mütərəqqi bir vergidir [7][8]. Bu tamamilə gəlirlə əlaqəli qiymətli torpaqdakı mülklərə aiddir və ümumiyyətlə torpaq sahiblərinin vergi yükünü kirayəçilərə və ya işçilərə yükləyə biləcəyi heç bir vasitə yoxdur[9].

İqtisadi xüsusiyyətlər

redaktə

Standart iqtisadi nəzəriyyə, torpaq dəyəri vergisinin son dərəcə təsirli olacağını göstərir - digər vergilərdən fərqli olaraq iqtisadi məhsuldarlığı azaltmır [10]. Milton Fridman, Henri Corcun ərazisini az qiymətləndirilən vergini "ən pis vergi" adlandırdı, çünki digər vergilərdən fərqli olaraq iqtisadi fəaliyyətə ağırlıq verməyəcəkdi (nəticədə sıfır və ya hətta mənfi "ölü kilo itkisi"); bu səbəbdən digər daha təhrifedici vergilərin torpaq dəyər vergisi ilə əvəz edilməsi iqtisadi rifahı yaxşılaşdıracaqdır[11]. Torpaq dəyəri vergisi torpaq istifadəsini yaxşılaşdırdığından və investisiya qoyuluşunu renta tələb etməyən məhsuldar fəaliyyətə yönəldə bildiyindən, hətta məhsuldarlığı artıran mənfi ölü kilo itkisinə səbəb ola bilər[12]. Torpaq dəyəri vergisi xarici torpaq spekülatörlerine tətbiq ediləcək, Avstraliya Xəzinədarlığı, torpaq dəyəri vergisinin mənfi marjinal artıq yükə sahib olması ilə bənzərsiz olduğunu hesabladı, bu da uzunmüddətli yaşayış səviyyələrini yaxşılaşdıracağı anlamına gəldi[13].

Bencamin Franklin və Vinston Çörçill torpaq icarə vergisinə dair oxşar paylayıcı və təsirli arqumentlər irəli sürdülər. Vergi xərclərinin və dövlət xərclərindən əldə edilən faydaların daima torpaq sahiblərinin müvafiq olaraq yayılması və zənginləşdirilməsi ilə nəticələndiyini qeyd etdilər. Bu səbəbdən, ticarət və işçi kimi faydalı fəaliyyətlərdən alınan vergilər hesabına dövlət rifahına ziyan vurmaqdansa, dövlət rüsumunu birbaşa sahiblərə tətbiq etməklə dövlət xərclərini ödəmək və dövlət xərclərini ödəmək daha yaxşı olacağına inanırdılar[14][15].

Henri Corc, torpaq dəyərlərinə yüksək vergi tətbiq etmək planının insanları "istehsal etdikləri ilə nisbətdə deyil, sahib olduqları təbii [paylaşılan] fürsətin dəyəri ilə mütənasib olaraq cəmiyyətə töhfə verməyə məcbur edəcəklərini" yazdı. Daha sonra izah etdi ki, "cəmiyyətin böyüməsi və inkişafının torpağa verdiyi dəyəri ictimai istifadəyə qəbul etməklə", "torpaq mülkiyyətini sadə sahib üçün zərərsiz və yalnız istifadəçi üçün faydalı edəcəkdir."

Yüksək torpaq dəyəri vergisi, spekulyantların dəyərli təbii fürsətləri (şəhər daşınmaz əmlakı kimi) istifadəsiz və ya qismən istismarda saxlamağından çəkindirəcəkdir. Henry George bunun yoxsul ərazilərə və əkinçilik sahələrinə vergi yükünün azaldılması və ya ortadan qaldırılması da daxil olmaqla bir çox faydası olacağını müdafiə etdi; bir çox vergilərin və bahalı köhnəlmiş dövlət idarələrinin ləğvi; korrupsiya, saxtakarlıq və vergidən yayınma hallarının aradan qaldırılması; həqiqi sərbəst ticarət üçün şərait yaratmaq; inhisarların məhv edilməsi; əmək haqqını əməyin tam dəyərinə qaldırmaq; əmək qənaət edən ixtiraların hamının xeyrinə dəyişdirilməsi; sivilizasiyanın inkişafı sayəsində mümkün olan rahatlıq, asudə vaxt və digər faydaların bərabər paylanması[16] Beləliklə, bazar iqtisadiyyatının kredit köpüyü və mülkiyyətə qarşı həssaslığı azalacaq.

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ "Land Value Taxation: An Applied Analysis, William J. McCluskey, Riël C. D. Franzsen". 2017-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-14. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
  2. ↑ "Article on Tolstoy, Proudhon and George". 2008-09-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-14. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
  3. ↑ SNAP 8 reactor development. Progress report, October--December 1961. Office of Scientific and Technical Information (OSTI). 1962-08-15.
  4. ↑ Jennifer Robertson. Robot Rights vs. Human Rights (Robo sapiens japanicus). University of California Press. 2017-11-10. ISBN 978-0-520-28319-0, 978-0-520-95906-4.
  5. ↑ Timothy M. Chan, Meng He, J. Ian Munro, Gelin Zhou. Succinct Indices for Path Minimum, with Applications. 78 (Algorithmica). 2016-06-08. 453–491.
  6. ↑ Heidi Lyn. Minding the Gap: Could We Build a Bridge?Minding the Gap: Could We Build a Bridge?. 5959 (PsycCRITIQUES). 2014.
  7. ↑ Agricultural Land Redistribution. Hans P. Binswanger-Mkhize, Camille Bourguignon, Rogier van den Brink. 2009-06-10.
  8. ↑ Elizabeth Plummer. Evidence on the Distributional Effects of a Land Value Tax on Residential Households. 63 (National Tax Journal). 2010-03. 63–92.
  9. ↑ George R. Zodrow, Peter Mieszkowski. THE INCIDENCE OF THE PROPERTY TAX: THE BENEFIT VIEW VERSUS THE NEW VIEW (Local Provision of Public Services). Elsevier. 1983. 109–129. ISBN 978-0-12-781820-7.
  10. ↑ McCluskey, William J. Land Value Taxation: An Applied Analysis. [Place of publication not identified]. ISBN 978-1-351-92357-6, 1-351-92357-9.
  11. ↑ Fred E. Foldvary. Public Revenue from Land Rent (Handbook of Public Finance). Boston: Kluwer Academic Publishers. 165–194. ISBN 1-4020-7863-3.
  12. ↑ Stiglitz, Joseph Eugene (SpringerReference). Berlin/Heidelberg: Springer-Verlag.
  13. ↑ Diagrammer PDF (Ocean Solutions, Earth Solutions). Esri Press. 2015-08-01. ISBN 978-1-58948-365-1.
  14. ↑ FRANKLIN B. McCARTY, BENJAMIN FRANKLIN DAVIS. THE USE OF WARMED ETHER VAPOR FOR ANÆSTHESIA. 63 (Annals of Surgery). 1916-03. 305–311.
  15. ↑ "Landed property". Brill’s New Pauly. 2023-07-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-10. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
  16. ↑ Robert V. Andelson. An Anthology of Henry George's Thought. Volume 1 of the Henry George Centennial Trilogy. Edited by Kenneth C. Wenzer. Rochester, NY: University of Rochester Press, 1997. Pp. xiii, 253.$59.95. 58 (The Journal of Economic History). 1998-09. 901–902.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Corcizm&oldid=7837048"