Vikipediya

Ümumdünya hörümçək toru

(Dünya Səviyyəsində Şəbəkə səhifəsindən yönləndirilmişdir)

Ümumdünya hörümçək toru və ya Ümumdünya Şəbəkəsi[1] (ing. World Wide Web, qısaca: WWW və ya veb) — internet üzərindən məlumat mübadiləsini təmin edən informasiya sistemi. Bu, İT mütəxəssisləri və həvəskarlarından başqa istifadəçilərə də müraciət etməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.[2] Ümumdünya hörümçək toru sənədlərə və digər veb-resurslara "Hypertext Transfer Protocol" (HTTP) xüsusi qaydalarına uyğun olaraq internet üzərindən daxil olmaq imkanı verir.[3]

Robert Kayo tərəfindən hazırlanmış tarixi "World Wide Web" loqosu.
Veb-brauzerdə göstərilən veb-səhifə.

Sənədlər və endirilə bilən media veb-serverlər vasitəsilə şəbəkəyə təqdim edilir və onları veb-brauzerlər kimi proqramlar vasitəsilə əldə etmək mümkündür. Ümumdünya internetdəki serverlər və resurslar vahid resurs lokatorları (URL) adlanan simvol sətirləri vasitəsilə müəyyən edilir və yerləşdirilir. Orijinal və hələ də çox yayılmış sənəd növü "Hypertext Markup Language" (HTML) ilə formatlanmış veb-səhifədir. Bu işarələmə dili sadə mətni, şəkilləri, quraşdırılmış video və audio məzmunu, mürəkkəb istifadəçi qarşılıqlı əlaqəsini həyata keçirən skriptləri (qısa proqramları) dəstəkləyir. HTML dili həmçinin digər veb resurslarına dərhal çıxışı təmin edən hiperlinkləri (yerləşdirilmiş URL-lər) dəstəkləyir. Veb naviqasiyası və ya veb-sörfinq bir çox veb-saytlarda bu cür hiperlinkləri izləmək üçün istifadə olunan ümumi təcrübədir. Veb proqramlar proqram təminatı kimi fəaliyyət göstərən veb-səhifələrdir. İnternetdəki məlumatlar "Hypertext Markup Language" (HTTP) vasitəsilə internet üzərindən ötürülür.

Ümumi mövzu və adətən ümumi domen adı olan çoxsaylı veb resursları veb-saytı təşkil edir. Tək bir veb-server birdən çox veb-sayt təmin edə bilər. Odur ki, bəzi veb-saytlar, xüsusən də ən populyar olanlar bir neçə server tərəfindən təmin olunurlar. Veb-sayt məzmunu saysız-hesabsız şirkətlər, təşkilatlar, dövlət qurumları və fərdi istifadəçilər tərəfindən təmin edilir. Onlar çoxlu sayda təhsil, əyləncə, kommersiya və hökumət məlumatlarından ibarətdir.

Ümumdünya hörümçək toru dünyada dominant informasiya sistemləri platformasına çevrilmişdir.[4][5][6][7] Bu, bütün dünyada milyardlarla insanın İnternetlə əlaqə qurmaq üçün istifadə etdiyi əsas vasitədir.[8]

Veb 1989-cu ildə CERN-də Tim Berners-Li tərəfindən ortaya atılmış və 1991-ci ildə ictimaiyyətə açılmışdır. O, "universal əlaqəli informasiya sistemi" kimi yaradılmışdır.[9][10] Bu gün də özünün rəhbəri olduğu W3C (World Wide Web Consortium) tərəfindən idarə edilir. WWW, 1994-cü ildən bəri sürətlə böyüməkdə, istifadə edənləri çoxalmaqdadır.[11]

Strukturu

redaktə

WWW İnternet üzərində qurulmuşdur və İnternetin təqdim etdiyi mexanizmlərdən çoxunun istifadə edilməsini təmin edir. İnternetin fiziki görünüşləri-kompüterlər, şəbəkələr və xidmətlər-dünya üzərindəki digər minlərlə kompüterə bağlanmamıza icazə verir. Veb, İnternetin ən üstündə mücərrədlənmiş ümumi xidmətlərdir. World-Wide Web (3w), insanların fikir və layihələrinin paylaşılmasını təmin edən bir məlumat və mədəniyyət hovuzudur. Müştəri-server tətbiqləri ilə edilən bir çox təşkilatda Veb skanerləri Müştəri olaraq çalışa bilərlər. Veb yürütümü standart Müştəri-server modelini izlər. Aşağıdakı şəkildə göstərildiyi kimi "Brauzer" adı verilən proqramı işlədən bir istəkçi kompüter ilə Veb server proqramı işlədən bir server kompüter arasındakı qarşılıqlı təsirə "Müştəri-server" qarşılıqlı təsiri adı verilər. Müştəri kompüter serverdən HTTPdən (Hypertext Transfer Protocol) və İnternet müzakirəsi standartı olan TCP / IP 'ye istifadə edərək bir sənəd istər və server istəkçidən göstərəcəyi sənədi geri çevirər.

"World-Wide Web" ibaresi HTTP ilə razılaşan serverlərin kollektiv şəbəkəsini ifadə etmək üçün istifadə edilir. HTTP var olan məlumatların istifadə etdikləri protokolun qlobal quruluşudur.

Veb skanerlərinin və serverlərinin öz aralarında ünsiyyət üçün istifadə etdikləri protokola HTTP (Hypertext Transafer Protocol) adı verilir. Bunun üçün Veb serverlərə ümumiyyətlə HTTP Server və ya HTTP Deaemons (HTTPD) deyilir.

Bu nümunədə bir skaner istifadə edirsiniz (Netscape, Mosaic, və ya digər bir skaner) və "Webmaster Magazine Qonaqlar '" ı istinad olaraq basırsınız. Skaner sizin bu objeye çatmaq üçün; http://az.wikipedia.org – Veb ünvanına (və ya URL) getmək istədiyinizi anlayacaqdır.

Serverləri və istəkçilər arasındakı iş bölgüsü

redaktə

Skaner istəkçidən istəyini serverə yönəldər. Adı serverlərinin, domain adlarının, ünvan adlarının və fiziki mövqeləri tutulduğu digər vasitələrlə yönəldər. Skaner www.wikipedia.org üçün istəkləri qarşılayan maşına doğru yola yönəldər.

Məlumatlar Veb Serverə gəlincə, server onları başqa bir işləmə göndərər (axtarış əməliyyatı və ya bir tətbiq) və bir müddət gözləyər. Cavabı götürsə obyekti sizin skanerinizə göndərir. Brauzer bir çox dəyişik parçanı birlikdə məbləğ. Bir Web səhifəsi şəbəkə üzərindəki bir çox obyektin referansını tuta bilər. Hamısını birlikdə çəkər və son məhsulu sizə təqdim edir.

Statistikalar

redaktə

2001'dəki işə görə, əksəriyyətlə görünməz veb ya da dərin webte 550 milyarddan çox sənəd vardı.2, 024 milyon veb səhifəsinin anketinin müəyyənləşdirdiyinə görə ingiliscə səhifələr% 56,4 yüzdesiyle birinci sırada gəlir dərhal ardından & 7,7 almanca% 5,6 fransızca və sonuncu dəfə % 4,9 japonca. Nümunə olaraq 75 fərqli dildə veb Gerbi olaraq istifadə edilən yeni bir iş yanvar 2005 sonu cəmiyyətə indekslənə bilən 11.5 milyard veb səhifələri olduğu belirlenmiştir. Mart 2009 itabariyle endekslenebilir veb 25 milyarddan çox sayafa içerir.25 iyul 2008-ci ildə google proqram mühəndisləri Jesse Alpert və Nissan Hajaj Google Arada bənzərsiz URL'lar tapdıqlarını açıqladı.

Hypertext

redaktə

WWW sənədlərinə əsas xüsusiyyətlərindən biri Hypertext quruluşlarıdır. (Fig. 2) Qrafik terminaldan bir istinad alt-xəttli bir yazı və ya işarətçi ilə təqdim edilir. İstifadəçi bunun üzərinə kliklər və istinad edilən sənəd gəlir. [TBL, WWW: An Information Infrastructure] Bu üsul məlumatların köçürülməsi lazımsız olur, məlumatın bir dəfə yüklənməsi kifayətdir və ona istinad edilən bütün tellərlə orijinal sənədə çatdırıla bilər.

Aşağıdakı şəkildə İTİ ana səhifəsinə girildikdən sonra faculties hypertext ilə fakültə bağlarının olduğu səhifəyə keçilmiş və daha sonra məlumat almaq istədiyimiz Elektrik-Elektronik fakültəsi Nəzarət və Kompüter Müh. hissəsinə keçilmişdir.

URL

redaktə

URL Veb obyektini tapmaq üçün Veb istemcisinin ehtiyacı olan giriş üsulunu (necə), mövqeyini (harada), və server adını (nə) bildirir. URL ümumi quruluşu: giriş-üsulu: / / server-adı [: port] / mövqe

Məxfilik

redaktə

Zaman və puldan qənaət edib kompüterin asanlıqla və əyləncədən faydalanan kompüter istifadəçiləri, veb də daxil texnologiyadan istifadə qarşılığında xüsusi həyatın gizliliyi haqqlarını istifadə, ya da istifadə etməmiş olabilirler. Yəni internet istifadəçilərinin bir qismi xüsusi həyatını gizli tutarkən, bir qismi bu detalı çox da diqqət verməməkdədir. Facebook əvvəldən yalnız amerikalı universitet tələbələri tərəfindən istifadə edilərkən indilərdə 70%-i Amerika olmayan insanlar tərəfindən istifadə edilir . Üstəlik 2009 'da edilən araşdırmalar göstərir ki, bu istifadəçilərin yalnız 20%-i xüsusi həyatın gizliliyi parametrlərindən istifadə edir. Facebook' un quruluşundan 6 il sonra 2010-cu ildə şirkətin qurucusu Mark Zuckerberg bunları yazdı: "İstifadəsi çox asan olan və təhlükəsizlik nəzarəti təmin edən proqramlar əlavə edəcəyik."

Həmçinin bax

redaktə

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ "İnternetdən istifadənin genişlənməsi yeni informasiya cəmiyyəti yaradıb". 2023-09-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-05.
  2. ↑ Wright, Edmund, redaktorThe Desk Encyclopedia of World History. New York: Oxford University Press. 2006. 312. ISBN 978-0-7394-7809-7.
  3. ↑ "What is the difference between the Web and the Internet?". W3C Help and FAQ. W3C. 2009. 9 July 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 July 2015.
  4. ↑ Bleigh, Michael. "The Once And Future Web Platform". TechCrunch. 16 May 2014. 5 December 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 March 2022.
  5. ↑ "World Wide Web Timeline". Pews Research Center. 11 March 2014. 29 July 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 August 2015.
  6. ↑ Dewey, Caitlin. "36 Ways The Web Has Changed Us". The Washington Post. 12 March 2014. 9 September 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 August 2015.
  7. ↑ "Website Analytics Tool". 2 July 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 August 2015.
  8. ↑ "What is the difference between the Web and the Internet?". W3C Help and FAQ. W3C. 2009. 9 July 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 July 2015.
  9. ↑ Berners-Lee, Tim. "Information Management: A Proposal". w3.org. The World Wide Web Consortium. 1 April 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 February 2022.
  10. ↑ "The World's First Web Site". HISTORY (ingilis). 2018-08-30. 2023-08-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-19.
  11. ↑ "A Short History of the Web". NetValley. 2 November 1995. 2013-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-16.

Əlavə ədəbiyyat

redaktə
  • Berners-Lee, Tim; Bray, Tim; Connolly, Dan; Cotton, Paul; Fielding, Roy; Jeckle, Mario; Lilley, Chris; Mendelsohn, Noah; Orchard, David; Walsh, Norman; Williams, Stuart. "Architecture of the World Wide Web, Volume One". W3C. Version 20041215. 15 December 2004.
  • Berners-Lee, Tim. "The World Wide Web: Past, Present and Future". W3C. August 1996.
  • Brügger, Niels, ed, Web25: Histories from the first 25 years of the World Wide Web (Peter Lang, 2017).
  • Fielding, R.; Gettys, J.; Mogul, J.; Frystyk, H.; Masinter, L.; Leach, P.; Berners-Lee, T. "Hypertext Transfer Protocol – HTTP/1.1". Request For Comments 2616. Information Sciences Institute. June 1999.
  • Niels Brügger, ed. Web History (2010) 362 pages; Historical perspective on the World Wide Web, including issues of culture, content, and preservation.
  • Polo, Luciano. "World Wide Web Technology Architecture: A Conceptual Analysis". New Devices. 2003.
  • Skau, H. O. (March 1990). "The World Wide Web and Health Information". New Devices.

Xarici keçidlər

redaktə
 
Vikianbarda Ümumdünya hörümçək toru ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Ümumdünya_hörümçək_toru&oldid=7846693"