Diabetik neyropatiya
Diabetik neyropatiya (q.yun. νεϋρον — "sinir" + q.yun. πάθος — "əzab, xəstəlik") — şəkərli diabetdə kiçik qan damarlarının zədələnməsi ilə əlaqəli sinir sisteminin pozğunluqları — yalnız iş qabiliyyətinin azalmasına deyil, həm də tez-tez baş verən ağırlaşmalardan biridir. Ağır əlillik hallarının yaranmasına və xəstələrin ölümünə səbəb olur. Patoloji proses bütün sinir liflərinə təsir göstərir. Müəyyən liflərin zədələnmə dərəcəsindən asılı olaraq müxtəlif növ diabetik neyropatiya müşahidə olunur: sensor (həssas), sensor-motor, avtonom. Eləcə də neyropatiyalar mərkəzi və periferik olaraq ayırd edilir. V. M. Prixojanın (1987) təsnifatına görə, beyin və onurğa beyninin zədələnməsi mərkəzi neyropatiya hesab olunur və müvafiq olaraq bölünür:[2]
- kəskin komada mərkəzi sinir sisteminin disfunksiyası;
- beyin dövranının kəskin pozğunluqları;
- böyrək çatışmazlığında beynin yarımkəskin pozğunluqları (uremiya);
- nevroza bənzər (psixopatik) vəziyyətlər;
- diabetik ensefalopatiya;
- diabetik miyelopatiya.
| Diabetik neyropatiya | |
|---|---|
 Kamerton —periferik həssaslıq pozğunluqlarının müayinəsi üçün alət | |
| XBT-10 | G, E, E, E, E, E |
| XBT-9 | |
| XBT-9-KM | 250.6[1] |
| MedlinePlus | 000693 |
| MeSH | D003929 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Beyin qan dövranının pozulması
redaktəŞəkərli diabetin gedişatı fonunda beyin işemik insultunun inkişaf riski artır. Uzunmüddətli epidemioloji tədqiqatın nəticələrinə görə, 12 illik izləmə müddətində şəkərli diabet xəstələri arasında işemik insultun baş verməsi 1000 nəfərdən 62,3-ə çatır, halbuki əhalinin digər kateqoriyaları arasında bu hal hər 1000 nəfərə 32,7 nəfərdir.[3] Bununla belə, hemorragik insult və keçici serebrovaskulyar pozuntuların tezliyi ümumi əhalidən fərqlənmir. Müəyyən edilmişdir ki, şəkərli diabet digər risk faktorlarının (arterial hipertenziya, hiperlipidemiya) mövcudluğundan asılı olmayaraq serebrovaskulyar qəzaların inkişafı üçün risk faktorudur.[2]
Bununla belə, şəkərli diabet xəstələri arasında işemik insultun gedişi şəkərli diabeti olmayan əhali arasında insultun gedişi ilə müqayisədə daha ağır, daha pis proqnoz, daha yüksək ölüm və ya əlilliklə müşahidə olunur.[4] 1988-ci ildə Lithner və digərləri tərəfindən aparılan bir araşdırmada diabetli insanlar arasında insultdan ölüm halları 28%, diabeti olmayanlar arasında isə 15% olduğu müəyyən edilmişdir.[5] ABŞ-də aparılan epidemioloji tədqiqatda müəyyən edilmişdir ki, şəkərli diabeti olan insanlarda ilk insultdan sonra təkrarlanan serebrovaskulyar pozğunluqların inkişaf riski, şəkərli diabeti olmayan insult keçirmiş insanlardan risk səviyyəsi 5,6 dəfə yüksəkdir. (Alter et al., 1993).[6]
Hiperqlikemiyanın insult zamanı proqnostik faktor kimi əhəmiyyəti həm şəkərli diabeti olan, həm də olmuyan insanlar arasında mübahisəli olaraq qalır.[2] Eyni zamanda, əvvəllər diaqnoz qoyulmamış şəkərli diabetin insult zamanı müəyyən olunması halları yüksək olaraq qalır və müxtəlif tədqiqatlara görə 6 ilə 42% arasında dəyişir[7] . Davalos və digər tədqiqatçılar 1990-cı ildə xəstələrin xəstəxanaya yerləşdirilməsi zamanı insultun baş verməsi ilə qanda qlükoza səviyyələri arasında sıx əlaqə olduğunu müəyyənləşdirdilər.[8] Bununla belə, sual hələ də aydınlaşdırılmamışdır: hiperqlikemiya serebrovaskulyar qəzanın gedişatını pisləşdirmək üçün risk faktorudur, yoxsa yalnız baş vərmiş insultun şiddətini, onun ağırlığını və lokalizasiyasını əks etdirir.[2]
7 il ərzində 2-ci tip şəkərli diabetli 411 nəfər arasında aparılan epidemioloji araşdırmalar aşkar etdi ki, acqarına qanda qlükoza səviyyəsi ürək-damar sistemi xəstəliklərindən olan xəstələrin ölüm nisbəti ilə əlaqələndirilir və serebrovaskulyar pozuntular daxil olmaqla makroangiopatiyanın inkişafı üçün böyük risk faktorudur.[9]
Distal simmetrik sensorimotor polineyropatiya
redaktəDistal simmetrik sensorimotor polineyropatiya (ədəbiyyatda adətən diabetik polineyropatiya adlanır) diabetik neyropatiyanın ən çox rast gəlinən klinik təzahürüdür.
Diabetik avtonom neyropatiya
redaktəŞəkərli diabetdə avtonom sinir sisteminin zədələnməsi hallarının tezliyi 13,8–71% arasında dəyişir (orta hesabla şəkərli diabetli xəstələrin 20–40%-də müşahidə olunur).[10] Bu, daha çox 2-ci tip şəkərli diabet olan insanlarda müşahidə olunur və tez-tez diabetik polineyropatiya ilə əlaqələndirilir.[2] Tədqiqatlar sübut edir ki, diabetik avtonom neyropatiya diabetli insanlarda ölümün əsas proqnozlaşdırıcısıdır və xəstələrin sağ qalma nisbətini aydın şəkildə azaldır.[11]
Şəkərli diabetdə avtonom innervasiyası olan hər hansı bir sistem və ya orqan zədələnə bilər, lakin avtonom neyropatiyanın aşağıdakı təzahürlərinə hazırda daha çox diqqət verilir[2] :
Göz bəbəyi funksiyasının anomaliyaları
redaktəXəstələr yaxşı işıqlandırılmış yerdən zəif işıqlandırılmış məkana keçərkən görmə qabiliyyətinin yavaş uyğunlaşmasından, alaqaranlıqda və gecə görmənin pisləşməsindən narahatdırlar və bu, simpatik sinir sisteminin disfunksiyasının nəticəsidir. Bundan əlavə, şəkərli diabetli insanlarda rodopsin istehsalında azalma müşahidə olunur ki, bu da görmə qabiliyyətinin uyğunlaşma prosesində ləngiməni gücləndirir.[2]
Tərləmə disfunksiyası
redaktəDiabetli insanların demək olar ki, yarısında postqanglionik simpatik liflərin zədələnməsi nəticəsində tər funksiyası pozulur.[2]
Mədə-bağırsaq traktının avtonom nevropatiyası
redaktəDiabetik enteropatiya
redaktəDiabetik enteropatiya (diabetik ishal) ən çox rast gəlinən bağırsaq zədələnməsidir — əksər xəstələr qəbizlikdən narahatdırlar (səbəblərdən biri: yoğun bağırsağın ekstramural innervasiyasının pozulması). Bununla belə, mədə-bağırsaq avtonom neyropatiyasının ən tipik təzahürü diabetik ishal hesab olunur, onun parlaq və xarakterik simptomları xəstələrin yalnız 1% -ində müşahidə olunur (A. S. Efimov et al., 1985).
Diabetik kardial avtonom neyropatiya
redaktəDiabetik kardial avtonom neyropatiya (KAN) sinir sisteminin simpatik və parasimpatik hissələrinin sinir liflərinin zədələnməsi nəticəsində yaranan diabetin ağırlaşmasıdır. Toronto Diabetik Neyropatiya Tədqiqat Qrupunun KAN alt komitəsinin[12] və Amerika Diabet Assosiasiyasının (ADA)[13] qərarına uyğun olaraq, KAN diabetli xəstələrdə ürək-damar sisteminin vegetativ tənzimlənməsinin pozulması kimi müəyyən edilir.
Bu vəziyyət ürək-damar xəstəliklərindən ölüm hallarını təxminən 5 dəfə artırır[14] .
Bir sıra tədqiqatlar KAN-ın gedişatı zamanı ürək-damar xəstəlikləri üçün risk faktorları olaraq hipertoniya, yüksək trigliseridlər, bədən kütləsi indeksi və siqaret çəkmək kimi vərdişlər qeyd olunur.[15]
KAN aşağıdakı simptomlarla özünü göstərir: taxikardiya, sabit ürək ritmi və digər aritmiyalar, asemptomatik miokard işemiyası halları, o cümlədən infarktların inkişafı, fiziki tolerantlığının azalması, qan təzyiqində dalğalanmalar və ortostatik hipotenziya (şaquli vəziyyətə keçərkən təzyiqin azalması), sonuncu həm asimptomatik, həm də serebrovaskulyar çatışmazlıq əlamətləri ilə davam edə bilər: sinkopal və lipotimik vəziyyətlər, dayanıqlı vəziyyətdə zəiflik və qulaqlarda səs hissi.
Hipoqlikemiyanın müəyyən edilməməsi sindromu
redaktəDiabetik neyropatik kaxeksiya
redaktəDiabetik neyropatiyanın bir forması. Sindroma diabetik distal simmetrik sensorimotor polineyropatiya, vegetativ neyropatiya və ağır çəki itkisi[2] (əsas göstəricinin 50–60%-ə qədəri) daxildir.
Əsas patogenetik amil (eləcə də ümumiyyətlə polineyropatiyada) uzun müddətli hiperglikemiyanın olmasıdır. Daha çox 50 yaşdan sonra uzun müddət şəkərli diabetdən əziyyət çəkən kişilərdə inkişaf edir.
Bu sindrom, xüsusilə ayaqlarda, "narahat ayaqlar" sindromu adlanaraq şiddətli ağrılarla xarakterizə olunur. Ağrılar gecə saatları daha da pisləşir. Xəstələr pis yatır, depressiyaya düşür, iştahı azalır və tədricən bədən çəkisi azalır. Dəridə və tendonlarda degenerativ dəyişikliklərlə müşayiət olunan trofik innervasiya pozğunluqları inkişaf edir. Xəstə kişilər həmçinin potensiyanın pozulmasından əziyyət çəkirlər.[16]
Müalicə diabetik nöropatiyanın müalicəsi qaydalarına uyğun olaraq həyata keçirilir.
Proqnoz adətən yaxşı nəticələr verir — 6–18 ay ərzində xəstələrin çəkisi bərpa olunur, sensorimotor neyropatiyanın təzahürləri dayanır[2] .
Profilaktikası
redaktə- Qanda şəkərə nəzarət
- Müntəzəm fiziki məşqlər[17]
İstinadlar
redaktə- ↑ Disease Ontology (ing.). 2016.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Клиническая диабетология (1-е изд 3000 nüs.). К.: Здоровья. Ефимов А. С., Скробонская Н. А. 1998. 120—143. ISBN 5-311-00917-9.
- ↑ Abbott R. D., Donahue R. P., MacMahon S. W. et al. Diabetes and the risk of stroke. The Honolulu Heart Program // J. A. M. A. — 1987. — Vol. 257. — P. 949–952.
- ↑ Olsson T., Viitanen M., Asplund K. et al. Prognosis after stroke in diabetic patients. A controlled prospective study // Diabetologia. — 1990. — Vol. 33. — P. 244–249.
- ↑ Lithner F.< Asplund K., Eriksson S. et al. Clinical characteristics in diabetic stroke patients // Diabete et Metabolisme. — 1988/ — T. 14. — P. 15–19.
- ↑ Alter M., Friday G., Sobel E., Lai S. M. The Lenigh Valley recurrent stroke study: description of design and methods // Neuroepidemiology. — 1993. — Vol. 12. — P. 241–248.
- ↑ Biller J., Love B. B. Diabetes and stroke // Med. Clin. North Amer. — 1993. — Vol. 77. — P. 95–110.
- ↑ Davalos A., Cendra E., Ternel J. et al. Sdeteriorating ischemic stroke: risk factors and prognosis // Neurology. — 1990. Vol. 40. — P. 1865–1869.
- ↑ Anderson D. K. G. Long-term glycemic control relates to mortality in NIDDM // Diabetologia. — 1994. — Vol. — 37, Suppl. 1. — P. 156.
- ↑ Мирза-Заде В. А. Автономная диабетическая нейропатия (патогенез, клиника, диагностика, лечение): Автореф. дис. д-р мед. наук. — М., 1991. — 47 с.
- ↑ Rathmann W., Ziegler D., Jahnke M. et al. Mortality in diabetic patients with cardiovascular autonomic neuropathy // Diabetic Medicine. — 1993. — Vol. 10. — P. 820–824.
- ↑ Spallone V, Ziegler D, Freeman R, Bernardi L, Frontoni S, Pop-Busui R. "Cardiovascular Autonomic Neuropathy in Diabetes: Clinical Impact, Assessment, Diagnosis, and Management" (ingilis). Diabetes/metabolism research and reviews. 2011 Oct. 2020-08-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-19.
- ↑ "Standards of Medical Care in Diabetes-2017: Summary of Revisions" (ingilis). Diabetes care. 2017 Jan. 2020-07-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-19.
- ↑ Victoria A Serhiyenko, Alexandr A Serhiyenko. Cardiac autonomic neuropathy: Risk factors, diagnosis and treatment // World Journal of Diabetes . 9 (1). 2018-01-15. doi:10.4239/wjd.v9.i1.1. ISSN 1948-9358. 2021-01-14 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Rolim Lc, Sá Jr, Chacra Ar, Dib Sa. "Diabetic Cardiovascular Autonomic Neuropathy: Risk Factors, Clinical Impact and Early Diagnosis" (ingilis). Arquivos brasileiros de cardiologia. 2008 Apr. İstifadə tarixi: 2020-04-19.
- ↑ Малая энциклопедия врача-эндокринолога. «Библиотечка практикующего врача» (1-е изд 5000 nüs.). К.: Медкнига, ДСГ Лтд, Киев. Ефимов А. С. 2007. 163. ISBN 966-7013-23-5.
- ↑ Dan Ziegler, Jay M. Sosenko, Rayaz A. Malik, Roy Freeman, Vera Bril. Diabetic Neuropathy: A Position Statement by the American Diabetes Association // Diabetes Care . 40. 2017-01-01.