Dioksolan

Dioksolan – oksigen atomunda 2 körpüsü olan beş üzvlü heterotsiklik üzvi birləşmələr sinfinə aiddir. Oksigen atomunun vəziyyətindən asılı olaraq dioksolan 1,2- və 1,3- olmaqla bir-birindən fərqlənirlər.

Dioksolan
Ümumi
Sistematik adı	1,3-dioksolan
Kimyəvi formulu	C3H6O2
Molyar kütlə	74.08 q/mol
Fiziki xassələri
Sıxlıq	1.06 q/sm³
Termik xüsusiyyətlər
Ərimə nöqtəsi	-95   °S
Qaynama nöqtəsi	75   °S
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm.	646-06-0
PubChem	12586
ChEBI	87597
ChemSpider	12066

1,2-dioksolan

1,3-dioksolan

1,2-Dioksolan

1,2-dioksolan tsiklik peroksidlərə aid olub, qeyri stabildir. 1,2-dioksolan 35⁰ C-ə qədər davamlıdır. Onun törəmələri isə qızdırıldıqda və şüalandıqda asan parçalanır [1]. Onları aşağıdakı sxem üzrə alırlar :

1,2-dioksolan prostaqlandinlərin endoperoksidlərinin biosintezində aralıq məhsuldur.

1,3-Dioksolan

Kimyəvi xassələri

1,3-dioksolan suda asan həll olur, yod ilə kompleks əmələ gətirir, bromla 2- brometilformiat əmələ gətirməklə reaksiyaya girir. Xlorla reaksiyasında 2- və 4- vəziyyətinə malik olan qarışıq alınır.

Tətbiqi

• 1,3-dioksolanlara formaldehid və etilenqlikolun tsiklik asetalları kimi baxmaq olar, 1,3-dioksolanın 2-ci vəziyyətdə əvəzlənməsində isə onlara başqa aldehid və ketonların asetalları kimi baxmaq olar. Əsasların və neytral mühitin təsirinə qarşı davamlı olduğuna görə 1,3-dioksolanlar aldehid və ketonları [2] və ya 1,2-diolları mühafizə edir.

• 
  1,2-diolların mühafizəsi

• Piylər, yağlar və liflərdə ekstragent kimi istifadə olunur.
• Boyaq və sellüloz efirlərində aşağı temperaturda qaynayan həlledici kimi istifadə edilir.
• Reagentlərin məhlulunu orto efirlərin iştirakında qarışdırdıqda bu qarışıqdan suuducu vasitə kimi istifadə edilir.

Sintez üsulları

• 1,3-dioksolanı fosfat turşusunun iştirakı ilə formalin və etilenqlikolu qaynatmaqla alırlar [5].
• SnCl₄ iştirakı ilə etilenoksidin ketonlar və ya aldehidlərlə reaksiyası aşağıdakı sxem üzrə gedir :

Mənbə

1. Химическая энциклопедия Т2. — М.: Сов. Энциклопедия, 1990. — С. 74.
2. Дж. МакОми. Защитные группы в органической химии. — М.: Мир, 1976. — С. 305–307.
3. W. Theilheimer. Synthetic Methods of Organic Chemistry. Interscience Publ. Inc., V 13, 1959, p. 34.
4. TETRAHEDRON, 1983, 39, N 6, 991–997.
5. И. Губен. Методы органической химии, том 3 выпуск 1. — М.-Л.: ОНТИ, 1934.
6. J. AMER. CHEM. SOC., 1982, 104, N 3, 853–855.
7. J. CHEM. RES. SYNOP., 1980, NO 18, 95 (M 1163–1173)