Diqqət iqtisadiyyatı

Diqqət iqtisadiyyatı (Attention Economy) —insanların diqqətini məhdud bir resurs kimi görən və bu diqqəti cəlb etməyə yönəlmiş iqtisadi və texnoloji sistemləri araşdıran bir anlayışdır. Bu konsepsiya, müasir rəqəmsal dövrdə, xüsusən də sosial media, reklam və texnologiya sahələrində daha da aktuallaşmışdır.

Əsas ideya

Diqqət iqtisadiyyatının təməlində duran fikir budur:

• İnsanların diqqəti məhduddur.
• Bu məhdud diqqəti cəlb etmək, saxlamaq və yönləndirmək iqtisadi dəyər yaradır.

Ənənəvi iqtisadiyyat mallar və xidmətlərin istehsalı və istehlakı ilə bağlıdırsa, diqqət iqtisadiyyatı, insanların vaxtını və diqqətini necə yönləndirdiyini və bunun necə iqtisadi faydaya çevrildiyini incələyir.

Necə işləyir?

1. Diqqətin resurs kimi görülməsi: İnsanlar gündəlik olaraq məhdud miqdarda diqqət sərf edə bilər. Müasir texnologiyalar, xüsusilə sosial media və rəqəmsal platformalar, bu diqqəti cəlb etmək üçün rəqabət aparır.

2. Məhsullar və xidmətlər: Sosial media platformaları (məsələn, Facebook, Instagram, TikTok), axtarış motorları (Google), və streaming xidmətləri (YouTube, Netflix) pulsuz xidmətlər təqdim edir. Əslində bu platformalar istifadəçilərin diqqətini reklamçılara və ya digər şirkətlərə satır.

3. Alqoritmlərin rolu: Rəqəmsal platformalar, diqqətimizi mümkün qədər uzun müddət saxlamaq üçün xüsusi alqoritmlərdən istifadə edir. Məsələn:

• Sosial media istifadəçilərə maraqlı olan məzmunu göstərir.
• Reklamlar fərdiləşdirilmiş şəkildə təqdim olunur.
• Push bildirişləri və klik-başlıqlı xəbərlər (“clickbait”) diqqəti cəlb etmək üçün istifadə olunur.

4. Reklam iqtisadiyyatı: Reklamlar, diqqət iqtisadiyyatının əsas gəlir mənbəyidir. Şirkətlər məhsul və xidmətlərini təbliğ etmək üçün insanların diqqətini satın alır.

Problemləri

Diqqət manipulyasiyası: Platformalar istifadəçilərin diqqətini saxlamaq üçün emosional manipulyasiya və asılılıq yaradan taktikalar tətbiq edir. Bu, istifadəçilərin daha çox vaxt sərf etməsinə səbəb olur.

Məlumat yüklənməsi (Information overload): Sonsuz miqdarda məlumat və məzmun arasında istifadəçilərin diqqətini seçmək çətinləşir, bu da fokuslanma və qərarvermə qabiliyyətini zəiflədir.

Psixoloji təsirlər: Sosial media platformalarının həddindən artıq istifadəsi narahatlıq, depressiya və özünə inamsızlıq kimi psixoloji problemlərə səbəb ola bilər.

Məlumatın keyfiyyəti: Diqqət üçün rəqabət nəticəsində daha çox sensasiya yaradan, lakin keyfiyyətsiz və ya yanlış məlumat yayıla bilər.

Diqqət iqtisadiyyatında uğur üçün nə lazımdır?

1. Fərdiləşdirilmiş məzmun: Alqoritmlər istifadəçilərin maraqlarına uyğun məzmun təqdim etməlidir.

2. Güclü istifadəçi təcrübəsi: Platformalar, istifadəçilərin diqqətini saxlayacaq qədər rahat və intuitiv olmalıdır.

3. Sosial təsir: İnsanlar digərlərinin nə izlədiyinə və nəyi bəyəndiyinə maraq göstərir.

Alternativ yanaşmalar

Diqqətə dəyər vermək: Bəzi platformalar istifadəçilərin diqqətinə hörmət edən modelləri tətbiq edir (məsələn, pullu abunə ilə reklamdan qaçınmaq).

Rəqəmsal detox: İnsanlar diqqətini daha yaxşı idarə etmək üçün sosial media və rəqəmsal texnologiyalardan fasilə götürür.

Tənzimləmə: Bəzi hökumətlər və təşkilatlar diqqət iqtisadiyyatında manipulyasiyanı məhdudlaşdırmaq üçün tənzimləmə tədbirləri təklif edir.

Yekun

Diqqət iqtisadiyyatı texnologiya və rəqəmsal platformaların yüksəlişi ilə iqtisadiyyatın əsas dinamikalarından birinə çevrilmişdir. Bu konsepsiya, yalnız iqtisadi deyil, həm də sosial və psixoloji təsirlərə malikdir. Diqqət iqtisadiyyatının gələcəyi, istifadəçilərin diqqətini daha etik və balanslı bir şəkildə cəlb etmək və yönləndirmək qabiliyyətindən asılı olacaq.