Doqquzqurşaqlı zirehli

Doqquzqurşaqlı zirehli
Doqquzqurşaqlı zirehli
Elmi təsnifat
	XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Doqquzqurşaqlı zirehli
Beynəlxalq elmi adı
	Dasypus novemcinctus L., 1758[…];
ITIS	180103
NCBI	9361
EOL	328482
FW	161184

Doqquzqurşaqlı zirehli (lat. Dasypus novemcinctus) — məməlilər sinfinə, zirehlilər fəsiləsinə daxil olan növ.

Görünşü

Bədənin uzunluğu 32–57 sm, quyruğu 21–45 sm uzunluqdadır. Çəki 3 ilə maksimum 9,8 kq arasında dəyişə bilər, lakin nadir hallarda 6,5 kq-dan artıq xərdlər müşahidə edilir. Erkəklər dişilərə nisbətəndə bir az ağır çəkili olur. Ensiz, üçbucaqlı bir başa sahibdir. Qulaqlar başla müqayisədə 5.9 sm-ə qədər uzun, böyük, çox hərəkətlidir və ucları yuvarlaqdır. Bütün zirehlilər kimi, bu növ də bel nahiyyəsində üç ayrı hissədən ibarət olan zireh ilə xarakterizə olunur. Zireh bədən çəkisinin təxminən 16% -ni təşkil edir. Zireh ümumiyyətlə qəhvəyi olur. Quyruq 12 ilə 15 qurşaqla ilə örtülmüşdür. Baş qismən keratinləşdirilmiş pulcuqlarla örtülmüşdür. Qulaqları çox tünddür, çılpaq və kobud, qeyri-bərabər dəri ilə örtülmüşdür. Zirehli qoruması olmayan seyrək tüklü qarın çəhrayı rənglidir. Ağız ətrafı, boyun və alt tərəf kiçik tüklərlə örtülmüşdür. Ayaqlar nisbətən qısadır. Ön ətraflarda dörd, arxa ətraflarda isə beş barmaq vardır. Hamısı iti dırnaqlarla ilə təchiz olunmuşdur. Dişilərdə dörd süd vəzisi var. Ümumi dişlərin sayı 28 ilə 32 arasındadır. Dişlər sadə, kiçik və silindrlidir. Heyvanın həyatı boyu dişlər böyüməyə davam edir. Heyvanın həşəratları yemək üçün istifadə etdiyi uzun bir yapışqan dili var.

Yayılması

Növ Şimali, Orta və Cənubi Amerikada dəniz səviyyəsindən 0 ilə 2000 metr arasında yayılmışdır. Bu canlılar ekoloji cəhətdən çox plastikdir. Yağışlı meşələrdən çöl ərazilərinə və quru kolluqlu ərazilərə qədər ərazilərdə yayılırlar. Heyvanlar bataqlıq və ya bataqlıq ərazilərdə, eləcə də quraq ərazilərdə müşahidə edilmişdir. İnsanın iştirakı olar üçün maneə deyildir. Ətraf mühitin temperaturu yaşayış yeri seçərkən vacib amildir. Heyvanlar 22 °C-dən aşağı temperaturda titrəməyə başlayır, Ancaq oyuqların istiliyi mülayim qışlar zamanı mülayim bölgələrdə yaşamağa imkan verir. Doqquzqurşaqlı zirehlilər yanvar ayının ortalama temperaturu −2 °C-dən aşağı düşdüyü bölgələrdə aşkar edilmirlər.

Həyat tərzi

Bu canlılar gecə həyat tərzi keçirmələri ilə seçilirlər.^[3]^[4] Ancaq soyuq və ya buludlu dövrlərdə alaqaranlıqda və ya səhər tezdən belə yuvalarını tərk etmələri müşahidə edilir. Heyvanlar qış yuxusuna getmirlər, lakin areallarının şimal hissəsində yay aylarında daha aktivdirlər. Dərələrdən, çaylardan üzürlər və ya sadəcə dibi boyunca gəzirlər. Bu canlılar nəfərlərini su altında 6 dəqiqəyə qədər saxlaya bilər. Əsasən qarışqa, termit və digər kiçik onurğasızlarla qidalanırlar. Evlərini yeraltı oyuqlarda düzəldirlər. Oyuqların ölçüsü dəyişir, lakin uzunluğu 5 m və dərinliyi 2 m-ə qədər ola bilər. Heyvanlar oyuğun içərisinə bir az ot və yarpaq gətirə bilir və tez-tez ətrafa bitki qalıqları qoyaraq yuvanın girişini gizlətməyə çalışırlar. Yuvalarda 12 dəlik ola bilər, ancaq orta hesabla 4 və ya 5 olur. Erkəklər və dişilər cütləşmə dövründə bu oyuqları bölüşə bilər, lakin bir qayda olaraq, oyuq dişi və onun nəsli, gənc qardaş və bacılari ilə bölüşürlür.

Əsas düşmənləri: Puma, Yallı canavar, Koyot, Kürən canavar, Baribal, Yaquar, Missisipi alliqatoru, İnsan, Kürən vaşaq, Qırğılar.

Çoxalması

Cütləşmə 2–3 ay davam edən bir cütləşmə mövsümündə baş verir. Bu müddət iyul-avqust aylarında şimal yarımkürəsində və noyabr ayından yanvar ayına qədər cənub yarımkürədə baş verir. Hamiləlik müddəti 4 aydır, bu müddətdə zigota dörd eyni embriona bölünür və hər biri öz plasentasını yaradır. Dörd bala doğur və təxminən üç ay ana südü ilə bəslənirlər. Daha sonra ana ilə yeməyə başlayırlar. Nəticədə onu altı aydan sonra tərk edirlər. Bir yaşında cinsi yetkinliyə çatır və həyatları boyunca hər il cütləşirlər. Təbiətdə ömürü 12–15 yaş, əsarətdə ən çox qeyd olunan yaş 23 il olmuşdur.

Bəzi ölkələrdə heyvanın ətindən dərman kimi istifadə edilir.

Maraqlı faktlar

Doqquzqurşaqlı zirehli bir oturma 40.000 qarışqa yeyə bilər.
Bu canlılar insanlarda cüzam xəstəliyinə səbəb olan Mycobacterium leprae bakteriyası ilə yoluxa bilən nadir məməlilərdən biridir.
Heyvanın 30–36 °C arasında olduqca dəyişkən bir bədən istiliyi var. Bu da erkəklərdə orta hesabla 33,4 °C, dişilərdə 31,7 °C-dir.

İstinadlar

↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
↑ Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p. ISBN 978-0-8018-8221-0
↑ Armadillo Observation. Msu.edu. Retrieved on October 17, 2013.
↑ Mammals of Kansas – Kansas University Arxivləşdirilib 2012-04-26 at the Wayback Machine. Ksr.ku.edu. Retrieved on October 17, 2013.

Xarici keçidlər

ARKive (ing.)
Animal Diversity Web (ing.)

[_6d2b9ea21618d8c6-1] Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.

[_d84c74b98bfa7249-2] Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p. ISBN 978-0-8018-8221-0

[noc1-3] Armadillo Observation. Msu.edu. Retrieved on October 17, 2013.

[noc2-4] Mammals of Kansas – Kansas University Arxivləşdirilib 2012-04-26 at the Wayback Machine. Ksr.ku.edu. Retrieved on October 17, 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]