Et tu, Brute?
Et tu, Brute? (pronounced [ɛt ˈtuː ˈbruːtɛ]) — azərbaycanca "Sən də mi Brut?" və ya "Hətta sən də, Brut?" kimi tərcümə olunan məşhur latın sözü. Əfsanəyə görə bu, Yuli Sezarın son sözləridir. Sitat, Uilyam Şekspirin Yuli Sezar pyesinin 3-cü aktında 1-ci səhnəsində görünür, burada Roma diktatoru Yuli Sezar öldürülərkən dostu Mark Yuni Brutu sui-qəsdçilərdən biri kimi tanıdıqdan sonra səslənir.[1] Deyilənə görə, bu ifadənin ilk məlum nümunələri Yelizaveta dövrünə aid iki qədim pyesdə görünür; Şekspirin VI Henri 3-cü fəsil və Riçard Edesin Sezar öldürüldü adlı daha qədim pyesi.[2] Bu ifadə əsasən bir dostun gözlənilməz xəyanətini ifadə etmək üçün istifadə olunur.
Tarixi Sezarın bu sözləri söyləməsinə dair heç bir dəlil yoxdur.[3][4] Tarixi Sezarın son sözləri dəqiq bilinməsə də, hadisədən bir əsr yarım sonra Roma tarixçisi Svetoni qeyd edir ki, Sezar ölərkən heç nə deməyib, lakin başqaları Sezarın Bruta son sözlərinin "sən də, övlad" və ya "sən də, gənc adam" anlamına gələn yunanca Kai su, teknon (Και συ τέκνον) ifadəsi olduğunu bildirirlər.[5][6][7] Populyar inancın əksinə olaraq, bu sözlər Sezarın tamaşadakı son sözləri deyil, çünki dərhal sonra "O zaman Sezar yıxılsın!" deyir.[8]
Kontekst redaktə
E.ə 44-cü il martın 15-də (Mart İdesi) tarixi Sezar, dostu və çırağı olan Brutus da daxil olmaqla bir qrup senatorun hücumuna məruz qaldı. Sezar başlanğıcda hücum edənlərə qarşı müqavimət göstərsə də, içlərində Brutu da gördükdən sonra hadisəyə ölü kimi reaksiya verdiyi bildirilir. Svetoni bu sitatı yalnız şayiə kimi qeyd edir, eynilə Plutarx xəbər verir ki, Sezar sui-qəsdçilər arasında Brutusu görəndə heç nə demədi, sadəcə olaraq toqasını başına çəkdi.[9]
Təfsir redaktə
Bu ifadənin lənət və ya xəbərdarlıq kimi şərh oluna biləcəyi irəli sürülüb.[10]
İstinadlar redaktə
- ↑ "No Fear Shakespeare: Julius Caesar: Act 3 Scene 1 Page 5 | SparkNotes". www.sparknotes.com (ingilis). 2022-01-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-21.
- ↑ Henderson, John. Fighting for Rome: Poets and Caesars, History, and Civil War. Cambridge University Press. 1998. ISBN 0-521-58026-9.
- ↑ Henle, Robert J., S.J. Henle Latin Year 1 Chicago: Loyola Press 1945
- ↑ Shakespeare, William. S.F. Johnson; Alfred Harbage (redaktorlar ). Julius Caesar. Penguin Books. 1960. səh. 74. 2019-12-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-12.
- ↑ ...uno modo ad primum ictum gemitu sine voce edito; etsi tradiderunt quidam Marco Bruto irruenti dixisse "καὶ σύ, τέκνον". De Vita Caesarum, Liber I, Divus Iulius, LXXXII.
- ↑ Suetonius, The Lives of Twelve Caesars, Life of Julius Caesar 82.2 Arxivləşdirilib 2022-07-31 at the Wayback Machine
- ↑ Billows, Richard A. Julius Caesar: The Colossus of Rome. London: Routledge. 2009. 249–250. ISBN 978-0-415-33314-6.
- ↑ "Et tu, Brute?". The Guardian. Guardian News and Media Limited. 6 April 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 January 2019.
- ↑ Plutarch, The Parallel Lives, Life of Caesar 66.9 Arxivləşdirilib 2018-02-13 at the Library of Congress Web Archives
- ↑ Woodman, A.J. "Tiberius and the Taste of Power: The Year 33 in Tacitus". Classical Quarterly. 56 (1). 2006: 175–189. doi:10.1017/S0009838806000140.