Ağ evkalipt
Ağ evkalipt (lat. Eucalyptus albens) — mərsinkimilər fəsiləsinin evkalipt cinsinə aid bitki növü.
| Ağ evkalipt | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: ???: Ağ evkalipt |
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Təbii yayılması redaktə
Təbii arealı Tasmaniyadır. Avstraliyanın şərq və cənub-şərqini, Yeni Cənubi Uels mərkəzinin qərb yamacları, şərq düzənliklərini, şimaldan Kvinslendə qədər, Viktoriya ştatının cənubundan şimalına doğru və Cippslendin yuxarı rayonlarını əhatə edir.
Botaniki təsviri redaktə
Hündürlüyü 25 m, gövdəsinin diametri isə 25 sm-ə çatan həmişəyaşıl ağacdır. Gövdəsi pulcuqla örtülmüş, ağ rəngli qabıq əmələ gətirir. Oduncağı açıq rəngli, sərt və möhkəm, zoğları hamardır. Cavan yarpaqları qarşı-qarşıya yerləşmiş, sayı 4-5 cüt, saplağı qısa, neştərvari və ya dairəvi, uzunluğu 4-7 sm, eni 3-9 sm-dir. Yetkin fərdlərdə yarpaqları növbəli düzülmüş, geniş neştər formasında olub, uzunluğu 10-17 sm, eni 2-3 sm, sərt və boz rənglidir. Çiçək çətiri qınlı olub, süpürgəvaridir. Çiçəklər silindrik və ya yastı ayaqcıqlı, uzunluğu 10–15 mm, qönçələri qısa saplaqlı və ya oturaq, uzunluğu 10–15 mm, diametri 5–8 mm, sivri tilli və bozumtuldur. Qönçələrin qapaqcığı konusvari, iti, zəif bucaqlı, çiçək yatağı borucuqdur. Tozcuqlar yarımdairəvi yuvarcıqda dairəvi məsamələrin ucunda yerləşmiş, vəzili hüceyrələri tozcuğun ucunda yerləşir. Meyvələri oturaq və ya qısa saplaqlı, gümüşü-bozumtul, silindrik, armudvari və ya çəlləkvari olub, uzunluğu 9–11 mm, diametri 7–10 mm, tərs diskli, ucları dərin basılmışdır.
Ekologiyası redaktə
Dəniz səviyyəsindən 4–6 m hündürlükdə, qumsal, nəmişli torpaqlarda bitir. İstiyə, kölgəyə davamlıdır. Cənub rayonların 400 m hündürlüyündə olan yamaclarında, Nyu-İnqlend zirvəsinin dəniz səviyyəsindən 600 m yüksəkliklərində xeyli miqdarda sıx meşəliklər əmələ gətirir.
Azərbaycanda yayılması redaktə
Abşeronda yaşıllaşdırmada istifadə olunur.
Becərilməsi redaktə
İqlim və torpaq tələbləri: Evkalipt alba isti iqlimlərə üstünlük verir. Şaxta hadisələrindən qorunmalıdır. Günəşli bir yerdə yetişdirilməlidir. Yaxşı qurudulmuş məhsuldar torpaqlara üstünlük verilir.
Toxum əkmək və ya fidan əkmək: Evkalipt alba yetişdirmək üçün toxum və ya şitildən istifadə edə bilərsiniz. Toxumlar əvvəlcədən uyğun toxum cücərmə mühitində hazırlanmalı və torpağın səthinə yüngülcə basdırılmalıdır. Fidanlar əkin üçün hazır olan yerə əkilməlidir.
Suvarma: Evkalipt alba quraqlığa davamlı ağac növüdür, lakin gənc bitkilərin müntəzəm suvarılması vacibdir. İlk böyümə mərhələsində müntəzəm olaraq suvararaq, kök sisteminin inkişafına kömək edin. Daha yetkin bitkilərin daha az suvarmağa ehtiyacı ola bilər.
Gübrələmə: Evkalipt alba tez böyüyən ağac olduğu üçün müntəzəm gübrələmə tələb edə bilər. Üzvi gübrələrdən və ya balanslaşdırılmış yarpaq gübrələrindən istifadə edə bilərsiniz. Bununla belə, həddindən artıq gübrələməmək vacibdir, çünki həddindən artıq gübrə bitki sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər.
Budama: Evkalipt alba lazım olduqda budana bilər. Budama ağacın formasına nəzarət etmək, budaqları incəltmək və ya xəstə/qidalı hissələri çıxarmaq üçün edilə bilər. Diqqətlə və müvafiq alətlərlə kəsin.
Zərərvericilərə və xəstəliklərə qarşı mübarizə: Evkalipt alba ümumiyyətlə zərərvericilərə və xəstəliklərə davamlıdır. Ancaq aphids, hörümçək gənələri və ya göbələk xəstəlikləri kimi problemlər yarana bilər. Lazım olduqda müvafiq pestisidlər və ya funqisidlərdən istifadə etməklə bu problemləri nəzarət altında saxlaya bilərsiniz.
Evkalipt alba düzgün qulluq və idarəetmə ilə sağlam böyüyə bilən ağac növüdür. Yerli iqlim və şəraiti nəzərə alaraq, mütəmadi olaraq bitkiyə nəzarət edərək və lazım gəldikdə qulluq göstərərək onu uğurla yetişdirməyi bacarın.
İstifadəsi redaktə
Tək əkinlərdə istifadəsi məqsədyönlüdür, tərkibində efir yağı vardır, bir çox xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilir.
Faydaları redaktə
- Aromatik xüsusiyyətlər: Eucalyptus alba'nın yapraklarından əldə edilən yağlar, aromaterapide və kozmetik məhsullarda geniş istifadə olunur. Mentol bənzəri ferahlatıcı bir kokuya sahib ola bilər və solunum yollarını rahatlatabilir.
- Tıbbi istifadələr: Bəzi evkalipt növləri, antimikrobiyal və antiseptik xüsusiyyətlərə malik olduğu bilinen bileşikler ehtiva edir. Bu səbəbdən, Eucalyptus alba'nın bəzi tibbi istifadələri ola bilər. Məsələn, soyuq algınlığı, öksürük və sinüzit kimi solunum yolu rahatsızlıklarının yüngülləşdirilməsinə köməkçi ola bilər.
- Odun istifadəsi: Eucalyptus alba'nın odunu, davamlılığı və işlenebilirliği səbəbindən müxtəlif inşaat və marangozluk layihələrində istifadə edilə bilər. Mobilya, döşəmə örtükləri, dekoratif ağac məhsullar və yakıt olaraq istifadə edilə bilər.
- Ağaçlandırma və erozyon nəzarəti: Eucalyptus alba, sürətli böyümə və adaptasiya qabiliyyəti sayəsində ağaclandırma layihələrində istifadə edilə bilər. Yeni orman alanlarının yaradılmasına və erozyon nəzarətinə köməkçi ola bilər.
- Arılar üçün nektar mənbəyi: Eucalyptus alba'nın çiçəkləri, arılar və digər böcekler üçün dəyərli bir nektar mənbəyi ola bilər. Bu cür, arıcılık fəaliyyətinə dəstək sağlayabilir.
Əhəmiyyətli deyil: Eucalyptus alba və ya hər hansı bir bitkinin tibbi və ya sağlamlıq məqsədi ilə istifadəsi ilə əlaqədar olaraq hər hansı bir müalicə və ya sağlamlıq problemi üçün tibbi mütəxəssisə müraciət etmək vacibdir. Bitkilərin istifadəsi ilə əlaqədar təsirləri və uyğun dozalar mövzusunda doğru məlumatlandırma almaq vacibdir.
Zərərləri redaktə
- Sürətli böyümə: Evkalipt alba, sürətli bir şəkildə böyüyən böyük bir ağac növüdür. Bu, digər bitkilərin böyüməsini maneə törədə bilər və yerli ekosistemə rəqabət avantajı sağlayabilir.
- Kök sistemi: Eucalyptus alba'nın kökləri olduqca güclü və geniş bir alana yayıla bilər. Bu, bitkinin su kaynaklarını tüketmesine ve çevredeki bitkilerin böyüməsini mənfi təsirinə səbəb ola bilər.
- Yanıcı xüsusiyyətlər: Eucalyptus alba, yüksək uçucu yağ içeriği nedeniyle yanğına qarşı həssas ola bilər. Kurak iqlimlərdə, bu növ ağaclar yanğın riskini artıra bilər.
- Alerjik reaksiyalar: Eucalyptus alba'nın yapraklarından yayılan uçucu yağlar bəzi insanlarda allergik reaksiyalara səbəb ola bilər. Hassas olan şəxslər, temas ettiklerinde dəri tahrişi, kaşıntı və ya solunum yolu problemləri yaşaya bilər.
- İnvaziv tur olma potensialı: Evkalipt alba bəzi bölgələrdə təbii bir bitki növünə baxmayaraq, invaziv olma potensialı vardır. Kontrolsüz bir şəkildə yayılıb yerli bitki növlərini və yerli ekosistemləri təhdid edə bilər.
Ədəbiyyat redaktə
- Tofiq Məmmədov, Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. Azərbaycanın nadir ağac və kol bitkiləri. Bakı: Elm, 2014, 380 səh.