Fəlsəfi pentalogiya
Fəlsəfi Pentalogiya — Azərbaycan filosofu Adil Əsədov tərəfindən təklif olunan, beş hissədən ibarət fəlsəfi sistem: Gözəlliyin fəlsəfəsi, Varlığın fəlsəfəsi, Təfəkkürün fəlsəfəsi, Əxlaqın fəlsəfəsi və Siyasətin fəlsəfəsi.
Gözəllik fəlsəfəsinin başlıca təyinatını var olmalı olan dünyanın təqdimatı, Varlıq fəlsəfəsinin başlıca təyinatını var olan dünyanın təqdimatı, Təfəkkür fəlsəfəsinin başlıca təyinatını var olan dünyanı var olmalı olan dünyaya yüksəltmə imkanının təqdimatı, Əxlaq fəlsəfəsinin başlıca təyinatını var olan dünyanın var olmamalı olan dünyaya endirilməsinə göstərdiyi müqavimətin təqdimatı və nəhayət, Siyasət fəlsəfəsinin başlıca təyinatını var olan dünyanı var olmalı olan dünyaya yüksəltmə əzminin təqdimatı təşkil edir.
Gözəlliyin fəlsəfəsi mahiyyətin bir ideal olaraq təxəyyüldə canlandırılmasına, Varlığın fəlsəfəsi mahiyyətin reallıqdan çıxış edilərək anlaşılmasına, Təfəkkürün fəlsəfəsi mahiyyət və reallıq arasında körpü quruculuğuna, Əxlaqın fəlsəfəsi mahiyyətsizləşməyə qarşı müqavimətin aşılanmasına, Siyasətin fəlsəfəsi isə mahiyyətin gerçəkləşdirilməsinə təyinatlıdır.
“Mən necə olmalıyam?” sualına müfəssəl cavab vermək öhdəliyindən Gözəllik fəlsəfəsi çıxış etməli, “Mən nəyə güvənə bilərəm?” sualına nəticə etibarı ilə Varlıq fəlsəfəsi cavab verməli, “Mənim nə etmək imkanım var?” sualını son nəticədə Təfəkkür fəlsəfəsi cavablandırmalı, “Nəyi etmək mənə yasaqdır?” sualına Əxlaq fəlsəfəsi cavab tapmalı, “Mən nə etməliyəm?” sualına cavab isə Siyasət fəlsəfəsinin və bütövlükdə fəlsəfənin son sözü olmalıdır.
Hər bir tamamlanmış fəlsəfə ideal duyğusundan başlayır, qətiyyət yaşantısının qərarlaşması ilə başa çatır. Başqa sözlə, hər bir fəlsəfə özünün təbii axınında Gözəllik fəlsəfəsi olaraq öz həyatını başlayır, Siyasətin fəlsəfəsi olaraq isə öz missiyasını başa çatdırmış olur. İdeal duyğusu fəlsəfənin başlanğıc məqamı və ilk sözü, qətiyyət yaşantısının qərarlaşması isə onun mütləq məqsədi və son sözüdür. İdeal duyğusundan məhrum olan kəs heç zaman filosof ola bilmədiyi kimi, eləcə də siyasəti öz diqqət dairəsindən kənarda saxlayan filosofun fəlsəfəsi sona çatdırılmamış, tamamlanmamış qalır.
Hər bir fəlsəfənin son sualı, həlli ilə hər bir fəlsəfəni tamamlayan məsələ - həyatın mənası ilə bağlı məsələ - özünün birbaşa həllini ən azı məhz ona görə Siyasətin fəlsəfəsində tapır ki, biz yalnız həyatımıza məna tapdığımız zaman tam iradə müəyyənliyinə nail ola bilirik.
Ədəbiyyat
redaktə- Adil Əsədov. Gözəlliyin fəlsəfəsi. Bakı, Nurlan, 2005, 500 s.
- Adil Əsədov. Təfəkkürün fəlsəfəsi. Bakı, Qanun, 1997, 383 s.
- Adil Əsədov. Siyasətin fəlsəfəsi. Birinci nəşr. Bakı, Nafta-press, 2001 Arxivləşdirilib 2015-09-20 at the Wayback Machine (İkinci nəşr: Bakı, Təknur, 2010, 414s. Arxivləşdirilib 2015-09-20 at the Wayback Machine)