Fərzəli Əliyev

Fərzəli Fazil oğlu Əliyev (12 mart 1953, Ağdaş)— fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fizika İnstitutunun aparıcı elmi işçisi.

Fərzəli Əliyev
Fərzəli Fazil oğlu Əliyev
Doğum tarixi	12 mart 1953
Doğum yeri	Aşağı Ləki, Ağdaş rayonu, Azərbaycan SSR, SSRİ
Vətəndaşlığı	SSRİ→ Azərbaycan
Milliyyəti	azərbaycanlı
Atası	Əliyev Fazil Fərzəli oğlu
Anası	Əliyeva Mədnə Hacı qızı
Elm sahəsi	yarımkeçiricilər fizikası
Elmi dərəcəsi	fizika-riyaziyyat elmləri doktoru
Elmi adı	professor
İş yeri	Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fizika İnstitutu
Təhsili	Gəncə Dövlət Universiteti Fizika-riyaziyyat fakültəsi

Həyatı

Əliyev Fərzəli Fazil oğlu 1953-cü il mart ayının 12-də Azərbaycan Respublikasının Ağdaş rayonunun Aşağı Ləki kəndində anadan olmuşdur. 1961–1966-cı illərdə Aşağı Ləki kənd orta məktəbində və 1966–1971-ci illərdə Orta Ləki kənd orta məktəbində təhsilini davam etdirmişdir. 1971-ci ildə [[[Gəncə Dövlət Universiteti]]nə fizika-riyaziyyat fakultəsinin fizika ixtisasına daxil olmuş və 1975-ci ildə həmin ixtisası fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. 1975–1981-ci illərdə Ağdaş rayonu Orta Ləki kənd orta məktəbində fizika müəllimi işləmişdir. 1981-ci ildə AMEA-nın Fizika İnstitutunun aspiranturasına qəbul olunmuşdur. 1989-cu ildə "Gümüş tellur və selendə qalvano-termomaqnit hadisələr" mövzusunda dissertasiya işini müdafiə edərək fizika-riyaziyyat elmləri namizədi, 2005-ci ildə "Gümüş tellur və selendə elektron-fonon prossesləri" mövzusunda dissertasiya işini müdafiə edərək fizika-riyaziyyat elmləri doktoru adını almışdır.

Əsas elmi nailiyyətləri

Əsas elmi istiqamətləri: darzolaqlı yarımkeçiricilərdə elektron-fonon prossesləri, gümüş halkogenidlərdə və faza keçidinə (FK) məruz qalan bəzi materiallarda FK –nin mexanizminin öyrənilməsi. Əsas elmi nəticələri:

1. Ag₂Te kristalının elektrikkeçirmə və termoelektrik əmsallarının temperatur asılılıqlarını köməyi ilə elektronların T≈65K-də aşqar səviyyələrindən rezonans səpilməsi müəyyənləşdirilmişdir;

2. Ag₂Se kristalının α- və β-fazalarında elektronların dispersiya qanunu kvadratiklikdən kənara çıxır və Keyn modelinə uyğun olur;

3. Ag₂Te və Ag₂Se kristallarında Ag atomları donor, Te və Se atomları akseptor səviyyələri yaradır;

4. Gümüş tellur kristalında Ag atomlarının çatışmazlığı (Ag≥0.01at.%) n-tip keçiricilik yaradır;

5. Ag₂Te və Ag₂Se kristallarında T≤40K intervalında elektrik yükdaşıyıcıları aşqar mərkəzlərindən səpilirlər;

6. Ag₂Te kristalında T≤10K və Ag₂Se kristalında T≤30K intervalında elektron-elektron qarşılıqlı təsiri qeyri-elastiki xarakter daşıyır;

7. Ag₂Te kristalında Ag atomlarının 0.01–0.12at.% intervalındakı əlavəsində konsentrasiya faza keçidi baş verir ki, bu da Ag atomlarının yeni iç qəfəs yaratması ilə əlaqədardır;

8. Ag₂Te kristalı üçün qadağan olunmuş zonanın enerjisinin qiymətinin defektlərin konsentrasiyasından və təbiətindən asılılığını müəyyən edən analtik düstur tapılmışdır;

9. β-Ag₂S kristalında elektronların dispersiya qanunu Keyn modelinə uyğundur;

10. Ag₂S kristalında T≤40K intervalında elektronların fononlar tərəfindən cəlb olunduğu müşahidə olunmuşdur;

11. Cu_0.75Ni_0.125FeTe bərk məhlulunda elektrik və termoelektrik xassələri əsasında zona parametrləri təyin olunmuş, elektrik və termoelektrik xassələrinin temperatur asılılıqları üçzonalı model əsasında izah olunmuşdur;

12. TlIn_1-xYb_xTe₂ (0≤x≤0.10) bərk məhlullarında zona parametrləri müəyyən edilmiş, x≥0.05 başlayaraq yarımkeçiriçi-darzolaqlı yarımkeçirici keçidi müşahidə olunmuş, deşiklər üşün dispersiya qanunu kvadratik olduğu müəyyənləşdirilmişdir;

13. Ag₂X (X-S, Se, Te) kristallarında və Cu_1.95Ni_0.05S bərk məhlulunda müşahidə olunan FK keçidlərinin yayılan FK nəzəriyyəsi əsasında mexanimiləri müəyyənləşdirilmişdir. Bu materialların FK elementar qəfəs həcmindən başlamaqla, (0.09–0.12)K⁻¹ temperatur sürəti ilə baş verir;

14. Ag₂X (X-S, Se, Te) kristallarının FK-də nizamsızlıq əmsalı uyğun olaraq 48; 63 və 73% çatır;

15. Ag₂X kristallarında α↔β FK birbaşa mümkün deyil, belə ki, bu keçidlər bilavasitə aralıq α və βfazalarına qeyri-mütanasib olan fazaların köməkliyi ilə həyata keçirilir və s.

Hazırda onun elmi-tədqiqat sahələri genişlənməkdə davam edir. O hazırda nadir torpaq elementləri əsasında alınmış Tlİn_1-xD_xTe₂ (D-Gd, Pr, Nd, Eu, Dy) dörddat birləşmələrinin elektro-fiziki xassələrinin tədqiqini davam etdirir. Bununla yanaşı o dərin tələli aşqar səviyyələrinə malik olan yarımkeçiricilərdə yükdaşıyıcıların enerji spektrinin tədqiqi ilə məşğul olur. Alim 130-dan artıq elmi məqalənin (onlardan 40-a yaxını impakt jurnallarda çap olunmuşdur), 2 müəlliflik şəhadətnaməsinin və bir patentin müəllfidir. Elmi məqalələrə olunan istinadlar 100-ə (SCOPES əmsalı) yaxındır. Onun bir sıra işlərinə Nobel mükafatı laureatı, Rusiya Elmlər Akadtmiyasını həqiqi üzvü Aleksey Alekseyeviç Abrikosov istinadlar (müsbət) vermişdir. Alimin elmi rəhbərliyi altında bir fizika üzrə elmlər doktoru və beş fizika üzrə fəlsəfə doktoru müdafiə edilmişdir. F. F. Əliyev beş il Azərbaycan Respublikasının Prezdenti yanında Ali Attestasiya komissiyasının üzvü olmuşdur. O hazırda elmi tədqiqat işləri ilə yanaşı pedoqoji fəaliyyətini də davam etdirir. Ailəlidir iki övladı var.

Əsas elmi əsərləri

F. F. Əliyevin əsas elmi işlərinin bəziləri aşağıdakı impak factorlu jurnallarda nəşr olunmuşdur:

1. Ф.Ф. Алиев, С.А. Алиев, З.И. Гасанов. Определение термодинамических параметров размытых фазовых переходов в Ag₂Te. ФТТ, 1998, т.40, № 9, с.1693–1697 (IF 0.78)
2. Ф.Ф. Алиев, Э.М. Керимова, С.А. Алиев. Электрические и термоэлектрические свойства р- Ag₂Te. ФТП, 2002, т.36, вып.8, с.932–936 (IF 0.72)
3. F. F. Aliyev, Electrical and thermoelectrical properties of р- Ag₂Te in the β phase. Semiconductors, 2003, v.37, № 9, pp.1057–1060 (IF 0.74)
4. Ф.Ф. Алиев, Б.А.Таиров, М.Б.Джафаров, А.А. Саддинова. Влияние фазового перехода на энергетический спектр электронов в Ag₂S. ФТП, 2008, т. 42, в. 10, с. 1165–1167. (IF 0.72)

1. F. F. Aliyev, G. G. Guseinov, G. P. Pashaev, G. M. Agamirzoeva, A. B. Magerramov. Electrical and thermoelectrical properties of Cu_0.75Ni_0.125Te₂. Inorganic materials, 2008, v.44, № 2, pp.115–120 (IF 0.74)
2. Ф.Ф. Алиев, М.Б.Джафаров, В.И.Эминова. Термоэлектрическая добротность Ag₂Se с избытком Ag и Se. ФТП, 2009,т.43, в. 8 с.10–13-1015. (IF 0.72)

1. Ф.Ф. Алиев, М.Б.Джафаров, В.И.Эминова. Влияние дефектов на электрические свойства Ag₂S при фазовом переходе. ФТП, 2010, т.44, в.8.с.749–752. (IF 0.72)

1. Ф.Ф. Алиев, М.Б.Джафаров, Г.З.Аскерова, Э.М.Годжаев. Рассеяние электронов на акцепторных центрах в р- Ag₂Te при низких температурах. ФТП, 2010,т.44,в.8,с. 1042–1045. (IF 0.72)

1. Ф.Ф. Алиев, М.Б.Джафаров А.А. Саддинова. Влияние фазового перехода на электрические и термоэлектрические свойства в Ag₂Se. ФТТ, 2010,т. 52,в. 10,с. 2019–2022. (IF 0.78)

1. F. F. Aliyev, R. A. Hasanova, E. R. Hasanov. Rezonance Scattering of elektrons in Ag₂Te. Acta Phys. Polonika A, 2011, v.120,№ 6, p.1061. (IF 0.84)

1. F. F. Aliyev, H. A. Hasanov. Increase in thermoelectric of merit in Sm_x-Pb_1-xTe solid solutions through substation of lead atoms by samarium atoms. Indian J. Phys., 2012, № 11, pp.42–49. (IF 0.8)
2. Ф.Ф. Алиев, В.И.Эминова. Зависимость спектров носителей заряда от концентрация дефектов в теллуриде серебра. ФТТ,2015,т.57,в.7,с.1301–1310. (IF 0.78)
3. F. F. Aliyev, E. E. Yuzbashov, U. M. Agaeva, M. M. Zarbaliev. Electrical and Thermoelectrical Properties of TlIn_1-xYb_xTe₂ Solid Solutions in the Temperature Range of 80÷1000 K. Acta Physica Polonica A, vol. 129, No. 1 (2016) p. 69–74. (IF 0.84)
4. Ф.Ф. Алиев, X. A.Гасанов, Дж.И.Гусейнов, В.В.Дадашова. Влияние фононного увлечения на термоэдс в параболической квантовой яме. ФТП, 2016, том 50, вып. 3, стр.298–301. (IF 0.72)
5. Энергетический спектр носителей зарядов твердых растворах TlIn_1-xYb_xTe₂. ФТП, 2016, том 50, вып. 10, стр. 1297–1302. (IF 0.72) У.М.Агаева, М.М.Зарбалиев