Fatixa Aitova
Fatixa Aitova (tatar. Фатиха Габделвәли кызы Аитова (Яушева) 1886, Troitsk[d], Orenburq quberniyası[d] – 1942, Kazan) — Tatar xeyriyyəçisi və maarifçisi, Kazanda ilk qadın gimnaziyasının qurucusu.
| Fatixa Aitova | |
|---|---|
| tatar. Фатиха Габделвәли кызы Аитова | |
 | |
| Doğum tarixi | 1886 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 1942 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Fəaliyyəti | mesenat[d], Seraphic Doctor[d], xeyriyyəçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bioqrafiyası
redaktəFatixa Aitova Troitsk şəhərindən olan gildiya taciri Abdulvəli Yuşevin ailəsində anadan olmuşdur[1]. Yuşevlər ailəsi yenilənmiş Müsəlman Cədidizm hərəkatının fəal iştirakçıları və sponsorları arasında idi. Onlar yeni metodik məktəblərin açılmasını fəal olaraq dəstəkləyirdi.
1887-ci ildə Fatixa, sahibkar və ictimai xadim, varlı Kazan Aitov ailəsinin nümayəndəsi Süleyman Aitovla evlənir[2].
1897-ci ildə Aitova öz hesabına Qazanda yoxsul ailələrdən olan qızlar üçün ibtidai məktəb açır. Məktəb Paltar salonunda yerləşirdi[3]. Əvvəlcə məktəbdə zərgərlik, tikmə, toxuculuq tədris olunurdu. 1899-cu ildə Aitova təhsil ocağını genişləndirir, orada dörd sinifdə təlimlər aparılırdı. Məktəbin yeni hissəsi müasir Qabdulla Tukay küçəsi ərazisində yerləşirdi. Üstəlik kulinariya tədris fənninə daxil edilmişdi. Məktəb cəmi üç il fəaliyyət göstərmişdi. 1906-cı ildə Fatixa Aitova atası Abdulvəli Yuşevin ölümündən sonra böyük bir miras alır. O, bu vəsaitlərin böyük bir hissəsini 1909-cu il 27 avqustda açılan yeni bir qadın məktəbinin qurulmasına xərcləyir[4]. İlk ildə məktəbdə 85 nəfər oxuyur, daha sonra şagirdlərin sayı artır. Qazan ətrafından da məktəbə gələnlər olur. 1911-ci ildə məktəbdə 120 nəfərə qədər şagird oxuyurdu. 1913-14-cü illərdə məktəbdə beş sinif vardı və onlarda 220 şagird oxuyurdu. 24 aprel 1917-ci ildə Fatixa Aitova Qazanda keçirilən ilk Ümumrusiya Müsəlman Qadınlar Qurultayında iştirak edir[5].
Oktyabr inqilabından sonra gimnaziya və Fatiha Aitovanın qalan əmlakı Sovet hökuməti tərəfindən milliləşdirildi. Gimnaziya ikinci səviyyəli tatar məktəbinə çevrildi[4].
Fatixa Aitova özü Vətəndaş müharibəsi zamanı Omsk şəhərinə təxliyə edildi, sonra Bakıda yaşadı[5]. Tatarıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası rəhbərliyinin tələbinə baxmayaraq ona pensiya təyin edilmir. Fatixa Aitova ömrünün son illərini oğlunun Moskvadakı ailəsinin yanında keçirir. Uşaqlarının üçü Sovet hökuməti tərəfindən repressiyaya məruz qalır[3].
Fatixa Aitova 1942-ci ildə Qazanda vəfat edir və Novo-Tatar qəsəbəsi yaxınlığındakı qəbiristanlıqda dəfn edilir.
Fatixa Aitova məktəbinin məşhur məzunları
redaktəXatirə
redaktəQazanın Moskva rayonunda yerləşən tatar dili 12 nömrəli gimnaziya Fatixa Aitovanın şərəfinə adlandırılmışdır[6].
İstinadlar
redaktə- ↑ Аитова Фатиха Абдулвалеевна // Ислам на Урале: энциклопедический словарь / Коллект. автор. Сост. и отв. редактор — Д. З. Хайретдинов. — М.: Издательский дом "Медина", 2009, с. 30
- ↑ Известные \ казанцы \ общественные деятели \ Фатиха АИТОВА Arxivləşdirilib 2020-01-29 at the Wayback Machine // Лента Казани
- ↑ 1 2 3 4 В 12-й женской гимназии Казани откроется музей Фатихи Аитовой Arxivləşdirilib 2019-04-07 at the Wayback Machine // Татар-информ, 24 ноября 2016
- ↑ 1 2 Татарские просветительницы. Часть II: Фатиха Аитова Arxivləşdirilib 2021-04-24 at the Wayback Machine // Idel. Реалии, 19 Декабря 2017 г.
- ↑ 1 2 ""Матери нации": основательница первой школы для девочек в Казани Фатиха Аитова". 2021-04-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-23.
- ↑ "Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение "Гимназия № 12 с татарским языком обучения имени Ф. Г. Аитовой" Московского района г. Казани". 2019-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-23.