Fitoremediasiya

Fitoremediasiya – yaşıl bitkilərdən istifadə etməklə axar suları, torpaqları, atmosfer havasını təmizləməyin kompleks metodlarıdır. Bu bioremediasiyanın daha ümumiləşmiş istiqamətlərindən biridir.

Tarix

Axar suların- suvarılan sahələrin və filtrasiya sahələrinin təmizləməyin ilkin ən sadə metodları bitkilərdən istifadəyə əsaslanmışdı. İlkin elmi tədqiqatlar 50-ci illərdə İsraildə keçirilmişdir, lakin metodun aktiv inkişafı yalnız XX əsrin 80-ci illərində baş vermişdır.

Prinsip

Bitki ətraf mühitə müxtəlif vasitələrlə təsir edir. Bunlardan əsas olanları aşağıdakılardır:

• rizofiltrasiya – köklər bitkilərin həyat fəaliyyəti üçün lazım olan suyu və kimyəvi elementləri sorur;
• fitoekstraksiya – bitkilərin orqanizmində təhlükəli çirkabların (məsələn, ağır metalların) yığılması;
• fitovolatilizasiya – bitki yarpaqları ilə suyun və uçucu kimyəvi elementlərin buxarlanması;
• fitotransformasiya:
• fitostabillilik - kimyəvi birləşmələrin az hərəkətli və aktiv formaya keçirilməsi (çirkabların yayılma riskini azaldır);
• fitodeqradasiya – çirkabların orqanik hissəsinin bitkilərlə və simbiotik mikroorqanizmlərlə deqradasiyası;
• fitostimulyasiya – təmizləmə prosesində iştirak edən simbiotik mikroorqanizmlərin inkişafının stimulyasiyası.

Çirkabların deqratasiyasında mikroorqanizmlər əsas rol oynayır. Bitki bir növ biofiltrdir və onlar üçün yaşayış mühiti yaradır (süxuru oksigenlə və yumşaldıcı ilə təmin etmə). Bu proses sayəsində təmizlənmə qeyri vegetasiya dövründə də baş verir (yay fəslindən başqa), hərçənd onun intensivliyi müəyyən qədər aşağı düşür.

Istifadə edilən bitki növləri

Fitoremediasiya üçün su bitkilərinin geniş spektri istifadə edilə bilər (hidrobotanik təmizlənmə), məsələn:

• qamış (Phragmiittes communiis)
• söyüd (Salix cinerea, Salix peuntandra)
• ryaska (Lemma sp.)

Hazırkı dövrdə hiperakkumulyatorların fəal tədqiqatları aparılır (məsələn, su qiasinti Eichhorniya crassipes artıq fitoremediasiyada tətbiq olunur), həmçinin bitkilərin qenetik modifikasiyasının imkanları da( üzvi maddələrin məs.metilcivə və partlayıcı maddələrin deqradasiyasına cavabdeh olan bitkilərin bakterial genlərlə transformasiyası) tədqiq olunur

Üstünlükləri

• In situ remediasiyasının aparılması imkanı;
• ənənəvi təmizləyici qurğularla müqayisədə aparılan işlərin nisbətən aşağı dəyəri;
• ətraf mühit üçün təhlükəsizlik;
• bitkilərin yaşıl kütləsindən qiymətli maddələrin (Ni, Au, Cu ) ekstraksiyasının nəzəri imkanı;
• təmizlik prosesinin monitorinq olunma imkanı;
• təmizliyin keyfiyyəti ənənəvi metodlardan geri qalmır, xüsusilə də axar suların kiçik həcmində (məsələn, kəndlərdə)

İstinadlar

• M.D.S University, biotexnologiya fəkultəsinin elmi işçi, Priyanka Vyas; Aymer, Hindistan
• Duckweed (ryaska) istifadə təcrübəsi