Fundamental qarşılıqlı təsirlər

Fundamental qarşılıqlı təsirlər- hissəciklər arasında mövcud olan və hissəciklərin xüsusiyyətlərini və davranışını müəyyənləşdirən təbiət qüvvələridir.
Dörd qarşılıqlı təsir qüvvəsi məlumdur:

• elektromaqnetizm
• qravitasiya
• zəif nüvə qüvvəsi
• güclü qüvvə

Fundamental qarşılıqlı təsirlər (ingiliscə, fundamental interaction) fizikaya aid ədəbiyyatda təbiət qüvvələri, fundamental qüvvələr kimi də adlandırılırlar.

Ümumi məlumat

Fundamental qarşılıqlı təsirlər əsasən aşağıdakı meyarlarla təyin olunurlar:

• təsir qüvvəsinin gücü
• bu qüvvənin effektiv olduğu hədd
• bu təsir qüvvəsinin keçiricisi və ya daşıyıcısı olan hissəciyin təbiəti

Fundamental qarşılıqlı təsirlər

	Güclü təsir	Elektromaqnetizm	Zəif təsir	Qravitasiya
Təqribi gücü	1	10−2	10−5	10−41
Təsir həddi (metr)	10−15	sonsuz	10−18	sonsuz
Güvvəni keçirən hissəcik	Qluon	Foton	W± və Z bosonları	Qraviton

Qraviton

qravitasiya qarşılıqlı təsirin zərrəciyidir.Qravitasiya qüvvələri qarşılıqlı təsirdə olan cisimlərin hər birinin kütləsi ilə düz mərkəzləri arasındakı məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasib olub həmişə cazibə xarakterlidir.

Foton

elektromaqnit sahəsinin zərrəciyidir.Elektrostatikanın əsas qanunu olan Kulon qanununa görə sükunətdə olan yüklü nöqtəvi cisimlər arasındakı qarşılıqlı təsir qüvvəsi yüklərin modulları hasili ilə düz, onların arasındakı məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasibdir.Eyni adlı yüklər bir- birini dəf,müxtəlif adlı yüklər isə cəzb edir.Sükunət nisbi olduğuna görə elektrik və maqnit qarşılıqlı təsirlərini bir-birindən təcrid etmək olmaz.

Qlüon

güclü və ya nüvə sahəsinin zərrəciyidir,və mənası ingiliscədən tərcümədə yapışqan deməkdir.Bu ad ona, yaxın məsafəyə və güclü təsir etdiyinə görə verilib.Güclü qarşılıqlı təsir hesabına proton və neytronlardan dayanıqlı nüvə yarana bilir.Güclü qarşılıqlı təsir elektromaqnit qarşılıqlı təsirindən təxminən 100 dəfə böyükdür.Bu qüvvələrin təsir məsafəsi təxminən 10⁻¹⁵m tərtibindədir və cazibə xarakterlidir.

Zəif qarşılıqlı təsir

dayanıqlı olmayan zərrəciklərin parçalanmasına səbəb olan təsirdir.Onların təsir məsafəsi daha kiçik olub təxminən 10⁻¹⁷m tərtibindədir.Zəif qüvvələr elektromaqnit qüvvələrinə nisbətən on min dəfələrlə kiçikdir. Makroaləmdə rast gəldiyimiz qarşılıqlı təsirlər qravitasiya və elektromaqnit qarşılıqlı təsirləridir.

Həmçinin bax

• Standart Model