Görkəmli Azərbaycanlılar panteonu

Görkəmli Azərbaycanlılar panteonuTbilisidə Azərbaycanın görkəmli ictimai xadimlərin dəfn olunduğu memorial qəbiristanlıq. Burada Mirzə Fətəli Axundov, Mirzə Şəfi Vazeh, Fətəli xan Xoyski, Həsən bəy Ağayev və s. kimi görkəmli şəxslər dəfn edilib. Panteon Botanika bağının ərazisində, köhnə müsəlman qəbiristanlığının yerində yerləşir.

Görkəmli Azərbaycanlılar panteonu
Tiflis müsəlman qəbiristanlığı
Fətəli Xan Xoyski, Mirzə Fətəli AxundovMirzə Şəfi Vazehin qəbirstanlığdaki abidələri.
Xəritə
41°44′ şm. e. 44°45′ ş. u.HGYO
Ölkə  Gürcüstan
Şəhər Tbilisi
Tikilmə tarixi XVII əsr
Görkəmli Azərbaycanlılar panteonu (Gürcüstan)
Görkəmli Azərbaycanlılar panteonu
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qəbiristanlıq "Gorxana" adı ilə XVII əsrdə yaradılıb. Şərqi Gürcüstan İrandan vassal asılılıqda olanda, qəbiristanlığın yerləşdiyi rayona seyidlər köçməyə başladılar, ona görə şəhərin bu rayonu Seyidabad adlanmağa başlandı. Həmçinin, Tiflisdə yaşayan bütün müsəlmanları elə bu qəbiristanlıqda dəfn edirdilər.[1]

 
1858-ci il, Tiflisin köhnə müsəlman qəbiristanlığının görünüşü. Şəklin müəllifi Aleksey İvanitskiydi

XIX əsrdə qəbiristanlığın ərazisi xeyli genişləndirilmişdir.[1] Adı çəkilən şəxslərdən başqa qəbiristanlıqda general Abdulla-ağa Bakıxanov, Məmməd-Həsən Hacınski, yazıçı və publisist Əliqulu Qəmküsar, aktyor və rejissor İbrahim İsfahanlı, şair Mehdiqulu xan Vəfa, diplomat Behbud ağa Şahtaxtinski, İsa Sultan Şahtaxtinski, Adilə Şahtaxtinskaya, yazıçı və publisist Eynəli bəy Sultanov, yazıçı və publisist Rzaqulu Nəcəfov, Hüseyn Əfəndi Qayıbov, Nazlı xanım Məmmədquluzadə, Həmzət bəy Qayıbov, Müzəffər Nərimanov, Fərəc bəy SultanovMirzəli Abbasov, Abbas Qurbanov, Ənvər Xudaverdiyev, Mustafa Vəliyev, Yusif Hacızadə, Hüseyn Bəhmənov, Rzabala Rzayev kimi mədəniyyət, elm xadimləri və siyasətçilər də dəfn olunub, üstəlik Axundovun ailəsinin üzvləri, onun xanımı Tuba-xanım, oğulu Adil bəy və qızı Seyra, xanımının qardaş və bacıları və Mirzə Şəfi Vazehin xanımı da burada son mənzilini tapmışdılar. Onların bir çoxunun adları bu gün panteonun girişindəki abidəyə həkk olunmuşdur.

 
Tiflis müsəlman qəbiristanlığında seyid qəbri üzərindəki türbə. 1900-cü il, Jozef de Bayın şəkili.

XX əsrdə müsəlman qəbiristanlığı söküldü.[1] 1959-cu ildə qəbirstanlığa baş çəkən ədəbiyyatşünas alim Vaqif Arzumanlının sözlərinə görə, Azərbaycan xadimlərinin bir çoxunun məzarı burada yerləşirdi, eləcə də Vazehin türbə şəklində yarımdağılmış qəbiri və onun yanındaki bir neçə uşaq məzarları da olmaqla. 1964–1965-ci illərdə dəfn edilmişlərin qohumlarına qəbirlərin köçürülməsi barədə xəbər verilmişdir, çünki qəbiristanlığın yerində Botanika bağı qurmaq planlaşdırılırdı. Uzun illər sonra Arzumanlı yenidə Tbilisiyə yollandı, və gürcü tədqiqatçı İvan Yenikolopovun köməyi ilə o,100-ə yaxın məzarı tapa və şəklini çəkə bildi, o cümlədən 30-dən çox tanınmış azərbaycanlıların məzar yerləri aşkar edildi.[2] Tbilisinin 70 yaşlı kökənli sakini Abdulayeva Fəridənin xatirələrinə görə, qəbiristanlıq ərazisində kiçik məscid yerləşirdi, hansı ki 1950-ci illərdə partladılmışdır. Tanınmış şəxsiyyətlərin yalnız bir neçəsinin məzarı salamat qaldı və bu ərazi "Görkəmli Azərbaycanlılar panteonu" adını alaraq Botanika bağının hissəsinə çevrildi. Salamat qalmış məzarların ən qədimi 1852-ci ilin noyabrında vəfat edən şair və mütəfəkkir, maarifçi və pedaqoq Mirzə Şəfi Vazehə məxsusdur,[1]

1970-ci ildə Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyevin Tbilisiyə səfəri zamanı qəbiristanlıqda Axundovun qəbri bir az abadlaşdırılmışdır.[2]

1996-cı ilin mart ayında Fətəli xan Xoyskinin qəbirüstü abidəsinin açılışı olmuşdur. Mərasimdə artıq Azərbaycanın prezidenti seçilən Heydər Əliyev də iştirak etmişdir.[3]

2006-cı ildə Heydər Əliyev Fondu panteonda dəfn edilmiş şair Mirzə Şəfi Vazehin, Mirzə Fətəli Axundzadənin, Həsən bəy Ağayevin, Fətəli xan Xoyskinin qəbirüstü abidələrinin yenidən qurulması və xiyabanın yaradılması işlərini həyata keçirmişdi.[4]

Təşkil edilmiş bir neçə bərpa edilmələrə baxmayaraq, 2012-ci ilin əvvəlində panteon baxımsız vəziyyətə düşdü,[5] lakin ilin sonunadək qəbiristanlıq Azərbaycanın Gürcüstandakı diplomatik nümayəndəliyinin səyi ilə yenidən qurulmuşdur.[6]

Dəfn olunanların siyahısı

redaktə

Həsən bəy Ağayevlə Fətəli xan Xoyskinin məzarları simvolikdir.[7]

İstinadlar

redaktə
  1. 1 2 3 4 Гоча Хундадзе. Последнее пристанище выдающихся азербайджанцев Грузии Arxivləşdirilib 2016-12-26 at the Wayback Machine // Мейдан.тв, 2016. (rus dilində)
  2. 1 2 "Mirzə Şəfi Vazehin Tiflisdəki məzarı niyə yoxa çıxıb?". 2016-12-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-01.
  3. "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin Gürcüstana ilk rəsmi səfəri (8–10 mart 1996-cı il) Arxivləşdirilib 2017-08-02 at the Wayback Machine" "Heydər Əliyev İrsi" Beynəxalq elektron kitabxana
  4. "Tbilisidə Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətlərinin qəbirüstü abidələrinin bərpası Arxivləşdirilib 2017-12-22 at the Wayback Machine" Heydər Əliyev Fondunun rəsmi saytı
  5. Часть Азербайджана в Тбилиси утопает в мусоре Arxivləşdirilib 2018-01-09 at the Wayback Machine (rus dilində)
  6. "Посетители не могут найти Пантеон видных азербайджанцев в Тбилиси". 2018-07-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-01.
  7. Tahirzadə, Ədalət. Azərbaycan Tarixi Şəcərə Cəmiyyətinin Xəbərləri (az.). 7. Bakı: Adiloğlu nəşriyyatı. 2010. 151.

Xarici keçidlər

redaktə