Gövhərşad məscidi üsyanı

Gövhərşad məscidi üsyanı
Gövhərşad məscidi üsyanı
Tarix	avqust 1935-ci il
Yeri	Gövhərşad məscidi, İmam Rza məscidi, Məşhəd, İran
Nəticəsi	Mühasirəyə alınmış mülki şəxslərin qətliamı
Münaqişə tərəfləri
Şəhrbani polisi; İran İmperiya Ordusu	Yerlilər və tacirlər
Komandan(lar)
Məhəmməd Vəli Əsədi	Şiə ruhanilər
İtkilər
2 zabit, 18 əsgər həlak olmuşdur;; 2 əsgər itaətsizliyə görə edam edilmişdir, 1 əsgər intihar etmişdir.	2,000–5,000; (Britaniya hesabatına görə 128 nəfər həlak olmuş, 200–300 nəfər yaralanmış, 800 nəfər həbs edilmişdir")

Gövhərşad məscidi üsyanı (fars. واقعه مسجد گوهرشاد‎) —1935-ci ilin avqustunda^[3] İranın Məşhəd şəhərindəki İmam Rza türbəsində Pəhləvi sülaləsindən olan Rza şahın qərbləşdirmə və dünyəvi siyasətinə qarşı reaksiya alovlandığı zaman baş tutmuş üsyan.

Hadisə "qanlı hadisə" kimi qiymətləndirilir.^[2]

Zəmin

Rza şahın şiə cəmiyyətinə qarşı zorakı Qərbləşdirmə kampaniyası 1935-ci ilin yayında şahın ənənəvi islam geyimlərini qadağan etdiyi^[4] və bütün kişilərə Avropa tipli papaqlar taxmağa məcbur edilməsi əmri verdikdə rejimlə düşmənçilikdə kəskin artım görmüşdür.^[5]^[6]^[7]^[8]^[9]^[10]

Hadisə

Bu hadisə 1935-ci ildə Rza şahın deislamlaşdırma fəaliyyətinə cavab olaraq baş vermişdir. Şahın "azğın" yeniliklərini, qərbləşməni, korrupsiyanı və ağır istehlak vergilərini pisləyən bir din xadiminə cavab olaraq bir çox tacir və yerli sakin türbəyə sığınmış, onu Əməvi xəlifəsi bənzədərək "Şah yeni Yeziddir" kimi şüarlar səsləndirmişdir.^[2]

Dörd tam gün ərzində yerli polis və ordu məbədə daxil olmaqdan imtina etmişdir. İranın Azərbaycan regionundan qoşunlar gəlib ziyarətgaha daxil olduqdan sonra qarşıdurma sona çatmışdır.^[11] Onlarla adam öldürülmüş, yüzlərlə insanı yaralanmış və şiə ruhaniləri ilə şah arasında son qopuşu qeyd edilmişdir.^[12]

İtkilər

Bəqir əl-Ulum Tədqiqat İnstitutunun hesabatına görə, Rza şah qüvvələri tərəfindən öldürülənlərin sayı 2,000–5,000 arasında idi.^[2] Britaniya hesabatına görə, hadisə nəticəsində 2 ordu zabiti və 18 əsgər həlak olmuşdur. Bundan başqa, 2 əsgər itaətsizliyə görə yerindəcə edam edilmiş, 1 əsgər intihar etmişdir. Mülki şəxslər arasında 800–1,200 nəfər həlak olmuş, 100–500 nəfər yaralanmış və 800 nəfər həbs edilmişdir.^[1]

İstinadlar

↑ ¹ ² ³ Ward, S.R. Immortal: A Military History of Iran and Its Armed Forces. Georgetown University Press. 2009. səh. 140. ISBN 9781589015876. İstifadə tarixi: 10 April 2015.
↑ ¹ ² ³ ⁴ Hovsepian-Bearce, Yvette. The Political Ideology of Ayatollah Khamenei: Out of the Mouth of the Supreme Leader of Iran (ingilis). Routledge. 2015. səh. 44. ISBN 9781317605829. İstifadə tarixi: 15 January 2019.
↑ Farrokh, Kaveh. Iran at War: 1500-1988 (ingilis). Bloomsbury Publishing. 2011-12-20. 264. ISBN 978-1-78096-240-5.
↑ "Guel Kohan". Talash-online. 17 July 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 January 2013.
↑ Milani, Farzaneh (1992). Veils and Words: The Emerging Voices of Iranian Women Writers, Syracuse, New York: Syracuse University Press, pp. 19, 34–37, ISBN 9780815602668
↑ Majd, Mohammad Gholi (2001). Great Britain and Reza Shah: The Plunder of Iran, 1921–1941, Gainesville: University Press of Florida, pp. 209–213, 217–218, ISBN 9780813021119
↑ Katouzian, Homa (2003). "2. Riza Shah's Political Legitimacy and Social Base, 1921–1941" in Cronin, Stephanie: The Making of Modern Iran: State and Society under Riza Shah, 1921–1941, pp. 15–37, London; New York: Routledge; Taylor & Francis, ISBN 9780415302845
↑ Katouzian, Homa (2004). "1. State and Society under Reza Shah" in Atabaki, Touraj; Zürcher, Erik-Jan: Men of Order: Authoritarian Modernisation in Turkey and Iran, 1918–1942, pp. 13–43, London; New York: I.B. Tauris, ISBN 9781860644269
↑ Katouzian, Homa (2006). State and Society in Iran: The Eclipse of the Qajars and the Emergence of the Pahlavis, 2nd ed, Library of modern Middle East studies, Vol. 28, London; New York: I.B. Tauris, pp. 33–34, 335–336, ISBN 9781845112721
↑ Beeman, William Orman (2008). The Great Satan vs. the Mad Mullahs: How the United States and Iran Demonize Each Other, 2nd ed, Chicago: University of Chicago Press, pp. 108, 152, ISBN 9780226041476
↑ Ervand, History of Modern Iran, (2008), p.94
↑ Bakhash, Shaul, Reign of the Ayatollahs : Iran and the Islamic Revolution by Shaul, Bakhash, Basic Books, c1984, p.22

[ward-1] ¹ ² ³ Ward, S.R. Immortal: A Military History of Iran and Its Armed Forces. Georgetown University Press. 2009. səh. 140. ISBN 9781589015876. İstifadə tarixi: 10 April 2015.

[Rout-2] ¹ ² ³ ⁴ Hovsepian-Bearce, Yvette. The Political Ideology of Ayatollah Khamenei: Out of the Mouth of the Supreme Leader of Iran (ingilis). Routledge. 2015. səh. 44. ISBN 9781317605829. İstifadə tarixi: 15 January 2019.

[3] Farrokh, Kaveh. Iran at War: 1500-1988 (ingilis). Bloomsbury Publishing. 2011-12-20. 264. ISBN 978-1-78096-240-5.

[Talash1-4] "Guel Kohan". Talash-online. 17 July 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 January 2013.

[Milani2-5] Milani, Farzaneh (1992). Veils and Words: The Emerging Voices of Iranian Women Writers, Syracuse, New York: Syracuse University Press, pp. 19, 34–37, ISBN 9780815602668

[Majd2-6] Majd, Mohammad Gholi (2001). Great Britain and Reza Shah: The Plunder of Iran, 1921–1941, Gainesville: University Press of Florida, pp. 209–213, 217–218, ISBN 9780813021119

[Katouzian32-7] Katouzian, Homa (2003). "2. Riza Shah's Political Legitimacy and Social Base, 1921–1941" in Cronin, Stephanie: The Making of Modern Iran: State and Society under Riza Shah, 1921–1941, pp. 15–37, London; New York: Routledge; Taylor & Francis, ISBN 9780415302845

[Katouzian42-8] Katouzian, Homa (2004). "1. State and Society under Reza Shah" in Atabaki, Touraj; Zürcher, Erik-Jan: Men of Order: Authoritarian Modernisation in Turkey and Iran, 1918–1942, pp. 13–43, London; New York: I.B. Tauris, ISBN 9781860644269

[Katouzian62-9] Katouzian, Homa (2006). State and Society in Iran: The Eclipse of the Qajars and the Emergence of the Pahlavis, 2nd ed, Library of modern Middle East studies, Vol. 28, London; New York: I.B. Tauris, pp. 33–34, 335–336, ISBN 9781845112721

[Beeman2-10] Beeman, William Orman (2008). The Great Satan vs. the Mad Mullahs: How the United States and Iran Demonize Each Other, 2nd ed, Chicago: University of Chicago Press, pp. 108, 152, ISBN 9780226041476

[11] Ervand, History of Modern Iran, (2008), p.94

[12] Bakhash, Shaul, Reign of the Ayatollahs : Iran and the Islamic Revolution by Shaul, Bakhash, Basic Books, c1984, p.22

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]