Gədəbəy ensiz dəmiryolu xətti
Gədəbəy ensiz dəmiryolu xətti - Cənubi Qafqazda ilk dəmir yol xətti (1868-ci il).
| Gədəbəy ensiz dəmiryolu xətti | |
|---|---|
| Ölkə: | Azərbaycan |
| Tipi: | ensiz dəmiryolu xətti |
| Qərargahı: | Gədəbəy |
| Təsis etmə tarixi: | 1868-ci il |
| Uzunluq: | 31 km. |
Tarixi
redaktəGədəbəyin ən baxımlı yerlərindən biri Qalakənddir. Rayon mərkəzindən xeyli aralı, Şəmkir çayının sahilində, uca dağların, sıx meşələrin qoynunda yerləşir. Simens qardaşları burada xeyli iş görüblər. 1865-ci ildə ilk zavod işə salınıb. 1883-cü ildə ikinci müəssisə - Qalakənd misəritmə zavodu tikildi. Bununla əlaqədar Gədəbəy - Qalakənd arasında yol çəkildi, körpülər inşa olundu. Daha da vacibi Gədəbəy zavodu ilə meşə zolağı olan, gələcəkdə zavod tikiləcək Qalakənd arasında 31 kilometrlik ensiz dəmir yol xətti çəkildi.[1] Simens Gədəbəy rayonuna etdiyi ikinci səfərinə (1868-ci il) aid xatirələrində bu barədə belə yazırdı:
|
Bizim tərəfimizdən ensiz bir dəmir yol xətti çəkilmişdir ki, bu da odun və ağac kömür tədarük edilən yabanı Qalakənd çayı vadisindəki meşələrin dərinliklərinə və gözəl bir yerdə yerləşən Qalakənd filizəritmə sexinə, oradan isə daha sonra Şamxor çayı sahilindəki bərə yerinə kimi gedib çatır. Bir çox illər bu dağlıq dəmir yol xətti yanacağa olan böyük tələbatı təmin edib, amma ağacları qırılmış ərazilərə səliqə ilə yenidən meşə salınsa da, sonda odun qıtlığı fılizəritmə sexinin fəaliyyətini dayandırmaq təhlükəsi qarşısında qoydu. Bununla beiə, çətinlik bir qayda olaraq çətinlikdən çıxış yolunun ən yaxşı bələdçisidir; bu özünü burada da doğrultdu. İnanıram ki, bunu dünyada ilk dəfə biz etdik - son zamanlar filizəritmə sexi üçün istifadə olunan kömürü xam neft - liqroin və mazutla, destilə edilmiş neftin qalığı ilə əvəz etməyə nail olduq. Bu yanacaq maddələri Bakıdan Tiflisə gedən və artıq bir neçə ildir işləyən dəmir yol xətti ilə dağların ayağında yerləşən Şamxor stansiyasına qədər gətirilir. Bunların vasitəsi ilə diametri altı metr olan böyük dəyirmi sobalarda qızdırılmış fıliz əridilir və bundan mis emal edilir. Qalakənddəki elektrik enerjisi ilə işləyən saflaşdırıcı sexi bu yolla əldə olunan xam misi kimyəvi cəhətdən xalis misə çevirir və habelə bunun tərkibindəki gümüşü əlavə məhsul olaraq emal edir. Amma qışda və yağış vaxtı mazutu və liqroini dəmir yol stansiyasından torpaq yollarla yuxarı Gədəbəyə daşımaq çətin olduğuna görə indi qaynaq edilməyən Mannesmann polad borularından bir kəmər çəkilir ki, bunun vasitəsilə mazutun nasosla təxminən min metr yüksəklikdə yerləşən dağ aşırımına vurulması nəzərdə tutulur. Ümid edirəm ki, bu qurğunun elə bu payız istismarda olduğunu şəxsən görəcəm. [2] | 
|
Dağlıq relyefı olan ərazidə bu xəttin çəkilməsi üçün 50-yə yaxın müxtəlif layihəli körpü və keçidlər inşa edildi. Həmin xətt Cənubi Qafqazda ilk dəmir yol xətti oldu. Bundan dörd il sonra - 1872-ci ildə Poti-Tiflis ensiz dəmir yolu xətti istifadəyə verildi.[1] Ensiz dəmiryol xətti ilə yanaşı zavoda yük daşımaq üçun kanat - dartma xətti də inşa edilmişdir. [3] Bu da Cənubi Qafqazda ilk dəfə Gədəbəy missəritmə zavodunda istifadə edilən nəqliyyat vasitəsidir.
Mənbələr
redaktə- Verner fon Simens. “Qafqaz səyahətləri“. Bakı, Turxan 2013
- История Азербайджана. Баку, 1960, том. 2
- Wemer von Siemens, Lebenserinnerunqen, 17. Veranderte Auflaqe, Prestee-Verlaq Munchen 1966