Hüquqi müəyyənlik
Hüquqi müəyyənlik — milli və beynəlxalq hüquqda qanuna riayət edən şəxslərin davranışlarının tənzimlənməsinə dair bir prinsipdir.
Açıqlaması redaktə
Hüquq sistemi, qanuna tabe olan şəxslərin davranışlarını qəti şəkildə tənzimləmələrinə və qanuna tabe olanların dövlət hakimiyyəti tərəfindən istifadəsindən qorumalarına icazə verməlidir. Hüquqi müəyyənlik qərarların qanuni qaydalara uyğun verilməsi, yəni qanuni olması tələbini əks etdirir. Hüquqi müəyyənlik konsepsiyası milli hüquqdakı fərdi muxtariyyət anlayışı ilə sıx şəkildə əlaqələndirilə bilər. Hüquqi müəyyənlik anlayışının qanuna daxil olma dərəcəsi, milli hüquqşdan asılı olaraq dəyişir. Bununla birlikdə, qanuni müəyyənlik tez-tez qanunun hazırlandığı, təfsir edildiyi və tətbiq olunduğu hüquqi metodların inkişafı üçün əsas prinsip kimi mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Hüquqi müəyyənlik həm mülki hüquq sistemlərində, həm də ümumi hüquq sistemlərində müəyyən edilmiş bir hüquqi anlayışdır. Mülki hüquq ənənəsində, hüquqi müəyyənlik məmurların davranışının maksimum dərəcədə proqnozlaşdırıla bilməsi ilə müəyyən edilir. Ümumi hüquq ənənəsində, qanuni müəyyənlik çox vaxt vətəndaşların işlərini qanunu pozmayacaq şəkildə təşkil etmə qabiliyyəti ilə izah olunur. Hər iki qanuni ənənədə hüquqi müəyyənlik dövlət orqanları tərəfindən görülən qanunvericilik və inzibati tədbirlərin qanuniliyi üçün əsas prinsip kimi qəbul edilir.
Qanunun aliliyi redaktə
Hüquq elmləri sahəsində filosof Qustav Redbrux qanuni etibarlığı, ədaləti və məqsədyönlülüyü hüququnun üç əsas sütunu kimi qəbul edirdi. Bu gün hüquqi etibarlıq beynəlxalq aləmdə qanunun aliliyi üçün mərkəzi tələb kimi tanınır. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına (OECD) görə, qanunun aliliyi konsepsiyası bir qayda olaraq "ilk növbədə qanuni etibarlıq və proqnozlaşdırma üçün əsas cəmiyyət qurma zəruriliyini vurğulamağa çalışır." 2007-ci ildə Potsdamda G8 ölkələrinin Xarici İşlər Nazirlərinin Toplantısında hüquqi müəyyənlik qanuni aliliyinə sadiq qalmağın əsas prinsipi olaraq qəbul edilmişdir.
İngiltərə və Avropa redaktə
Hüquqi müəyyənlik termini fərqli mənalara malik olmasına baxmayaraq, əksər Avropa ölkələrində qanuni müəyyənliyi hüquq sisteminin təməl keyfiyyəti və qanunun aliliyi üçün rəhbər tələb kimi qəbul edirlər. Konsepsiya İngilis ümumi hüququ ilə müşahidə oluna da bilər. Konsepsiya bütün Avropa mülki hüquq sistemlərində də tanınmışdır. Hüquqi müəyyənlik hal-hazırda Avropa Birliyi hüququnun ümumi prinsiplərindən biri kimi tanınır və " müəyyən bir hərəkətin səbəb ola biləcəyi nəticələr bütün qanunların, şəxsin lazımi tövsiyələri ilə vəziyyəti məqbul dərəcədə qabaqcadan görməsi üçün kifayət qədər dəqiq olmasını tələb edir". Hüquqi müəyyənlik prinsipi və qanunun aliliyi aşağıdakılarla ehtiva olunur: qanunlar və qərarlar ictimaiyyətə açıqlanmalıdır; qanunlar və qərarlar qəti və aydın olmalıdır; məhkəmələrin qərarları məcburi hesab edilməlidir; qanun və qərarların geriyə qüvvəsi məhdud olmalıdır; qanuni maraqlar və gözləntilər qorunmalıdır.
Avropa Birliyi hüququnun ümumi prinsipi redaktə
Hüquqi müəyyənlik anlayışı 1960-cı illərdən bəri Avropa Ədalət Məhkəməsi tərəfindən Avropa Birliyi hüququnun ümumi prinsiplərindən biri kimi qəbul edilmişdir. Avropa Birliyi qanunlarından əvvəl mövcud olan beynəlxalq hüquq və ictimai hüququn vacib bir ümumi prinsipi hesab olunur. Avropa Birliyi hüququnda ümumi bir prinsip olaraq, qanunun dəqiq və qərəzsiz olması və hüquqi təsirlərini, xüsusən də maliyyə öhdəliklərinə tətbiq edildiyi zaman müəyyən olması lazım olduğunu ifadə edir. Avropa Birliyində qanuni qüvvəyə minəcək qanunların qəbul edilməsinin müvafiq bir hüquqi əsası olmalıdır. Avropa Birliyi qanunlarını tətbiq edən üzv dövlətlərdəki qanunvericilik, qanuna tabe olanlar tərəfindən aydın şəkildə başa düşüləcək şəkildə ifadə edilməlidir. Avropa Birliyi hüququnda hüquqi müəyyənliyin ümumi prinsipi Ex post facto qanunlarını qadağan edir, yəni qanunlar dərc olunmadan qüvvəyə minməməlidir. Ümumi prinsip, tərəflərin qanunun nə olduğunu və ona əməl etmələrini təmin etmək üçün kifayət qədər məlumatın ictimaiyyətə çatdırılmasını da tələb edir. Əsasən, hüquqi müəyyənlik və vicdanlılıq prinsiplərindən qaynaqlanan qanuni gözləmə doktrinası, eyni zamanda Avropa Birliyi hüququnda ümumi qanuni müəyyənlik prinsipinin mərkəzi elementidir. Güc alətindən sui-istifadə, Avropa Birliyi hüququnda ümumi qanuni müəyyənlik prinsipinin digər bir vacib elementidir. Bu prinsipin hüquqi cəhətini bir səlahiyyətin verildiyi məqsəddən başqa bir məqsəd üçün həyata keçirilməməsi lazım olduğu məsələsi təşkil edir. Qeyd olunanlardan əlavə hüquqi əminlik anlayışı Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi tərəfindən tanınır.