Həmdanilər
Həmdanilər (ərəb. حمدانيون) — Yəmənin Həmdan qəbiləsinə mənsub olan sülalə. Şiəliyi qəbul etmişdilər.
.PNG)
Tarixi redaktə
Sülaləni Həmdan ibn Həmdun yaratmışdı. O, Mardinin valisi təyin edilmişdi.
IX əsrin sonlarında bu tayfa Həmdan ibn Həmdanın başçılığı ilə xaricilər tərəfindən vuruşduğu halda,X əsrin əvvəllərində Həmdanın oğlu Hüseynin rəhbərliyi altında xilafətə tərəf keçib xaricilər hərəkatının yatırılmasına kömək etdi.
905-ci ildə xəlifə əl-Müktəfi Hüseynin qardaşı, anası kürd olan Əbu əl-Haycə ibn Həmdanı Mosulun hakimi təyin etdi (33,52). Beləliklə Mosul vilayəti həmdanilər (Həmdan ibn Həmdanın adını daşımaqla) sülələsinin irsi hakimiyyəti altına keçdi.
Həmdanilər əmirliyinin çiçəklənmə dövrü Əbu əl-Haycənin iki oğlunun hakimiyyətinə təsadüf edir. Qardaşlarından biri Həsən irsi əmir tituluna yiyələnərək müstəqil hakimiyyətə başladı. Həsənin arvadı Fatimə kürd Əhməd ibn əl-Kürdinin qızı idi. 941-ci ildə Bağdad sarayı (xilafətin mərkəzi burda yerləşirdi) Həsənə Nəsir əd-Dövlə titulu verdi və beləliklə o, Mosul vilaytətində öz hakimiyyətini gücləndirdi.
Əbu əl-Haycə ibn Həmdan Mosula hakim təyin olunan gündən qədim zamanlardan burada yaşayan və bu torpaqların qorunması uğrunda sərlər boyu canından və qanından keçmiş kürdlərin ciddi narazılığına səbəb oldu. Hərçənd ki, onun anası kürd idi. Əbu əl-Haycə ibn Həmdana qarşı ilk kürd üsyanı Məhəmməd ibn Bilalın rəhbərliyi altında başladı. Əvvəlcə Ninəva (Mosul şəhəri yaxınlığında yerləşən qədim şəhər) şəhərinə hücum edən üsyançılar onun böyük hissəsini ələ keçirməyə nail oldular. Əbu əl-Haycə ibn Həmdan üsyanı yatırtmağa çalışsa da heç bir nəticə əldə edə bilmədi.
906-cı ildə Xəlifədən kömək alan Haycə ibn Həmdan kürdlərin üzərinə qoşun göndərdi. Kürdlər Şəhruzura doğru hərəkət edib burada möhkəmləndilər. Kürdlərin başçısı Məhəmməd ibn Bilal hiyləgər gediş edərək, öz tərəfdarlarının Azərbaycan ərazisinə keçməsi üçün vaxt qazanmaq məqsədi ilə Ibn Həmdanla danışıqlar aparmaq qərarına gəldi.
Hökmdarların sülaləsi redaktə
- Həmdan ben Hamdûn (ərəb. حمدان بن حمدون التغلبي) (Hamdān ben Hamdūn at-taḡlibyī) Hanedanin kurucusu ilk Abbasi emiri (868–874)
- Husayn bin Həmdan (ərəb. الحسين بن حمدان) (El-ḥusayn ben Hamdān)
Mosul Həmdaniləri redaktə
- Abu al-Xacə' `Abd Allah ben Həmdan (ərəb. أبو الهيجاء عبد الله بن حمدان) (Abū al-hayjaʾ ʿabd allah ben ḥamdān) Mussul ve El Cezire ve Diyarbakir emiri (905–923). Sonra El Cezire ve Diyarbakır emiri (923-929).
- Nâsir-ad-Dövlə el-Hasan, (ərəb. أبو محمد "ناصر الدولة" الحسن بن أبي الهيجا عبد الله) (Abū muḥammad "nāṣir ad-dawla" al-ḥasan ben abī al-hayjāʾʿabd allah) Musul emiri (929-969).
- `Adid-ad-Dawla Abû Taghlib (ərəb. أبو تغلب الغضنفر "عضد الدولة" فضل الله بن الحسن) (Abū taḡlib al-ḡaḍanfar "ʿaḍud ad-dawla" faḍl allah ben al-ḥasan) Musul emiri (969-979).
- Ibrâhîm Husayin (ərəb. أبو طاهر إبراهيم بن الحسن) (Abū ṭāhir ibrāhīm ben al-ḥasan) Musul emiri (981–991).
- Huseyin bin Hasan (ərəb. أبو عبد الله الحسين بن الحسن) (Abū ʿabd allah ḥusayn ben al-ḥasan)
Hələb Həmdaniləri redaktə
- Ali Sayf-ul-Devle I (ərəb. ابو الحسن "سيف الدولة" علي بن أبي الهيجا عبد الله) (abū al-ḥasan "sayf ad-dawla" ʿalī ben abī al-hayjāʾ ʿabd allah), Halep emiri (944–967).
- Sa`d ad-Dawla Charîf I (ərəb. أبو المعالي "سعد الدولة" شريف بن أبي الحسن علي) (abū al-maʿālī saʿd ad-dawla šarīf ben abī al-ḥasan ʿalī), Halep emiri (967-991).
- Sa`îd ad-Dawla Sa`îd (ərəb. أبو الفضائل "سعيد الدولة" سعيد بن أبي المعالي) (abū al-faḍāʾīl "saʿīd ad-dawla" saʿīd ben abī al-maʿālī) Halep emiri (991-1002).
- Ebu Hasan Alî (ərəb. أبو الحسن علي بن أبي الفضائل سعيد) (abū al-ḥasan ʿalī ben abī al-faḍāʾīl saʿīd), Halep emiri (1102-1004).
- Ebu Ma'ali Serîf II (ərəb. أبو المعالي شريف بن أبي الفضائل سعيد) (abū al-maʿālī šarīf ben abī al-faḍāʾīl saʿīd), Halep emiri (1004).