Hacı Məhəmmədəli xan
Hacı Məhəmmədəli xan (1682 – 1763, Ağsu) — 1747-ci ildən 1761-ci ilə kimi Yeni Şamaxıda hakimiyyət sürən Şirvan xanı.
| Hacı Məhəmmədəli xan | |
|---|---|
| 1747 – 1761 | |
| Sonrakı | Ağası xan və Məhəmmədsəid xan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Atası | Sufi Nəbi |
| Uşağı | Manaf Zərnəvai |
Həyatı
redaktəTəxminən 1682-ci ildə Sufi Nəbi Zərnəvainin ailəsində doğulmuşdur.[1] 1747-ci ildə Nadir şah Əfşar tərəfindən Yeni Şamaxının hakimi kimi təsdiqlənmişdir. Zərnava kəndindən Hacı Məhəmmədəli xan oturaq əyan-əşrəfin nümayəndəsi idi. Köçəri əmirlər onun başçılığı ilə barışa bilmirdilər. Xançobanlı elindən çıxmış Əsgər bəy Allahverdi bəy oğlu ona qarşı mübarizə aparırdı.[2]
1749-cu ildə şəkili Hacı Çələbi xan, qarabağlı Pənahəli xan, gəncəli Şahverdi xan ilə birlikdə Kartli-Kaxetiyaya hücum etmək üçün razılığa gəlmişdi. Lakin İrəvan xanının xəbərdarlığı ilə baş verə biləcək hadisəyə qarşı II İraklinin hazırlığı bu ittifaqın pozulması ilə nəticələndi.[3]
Şamaxı xanlığında ikihakimiyyətliliyin mövcud olması xanlığın mübarizə qüdrətinə mənfi təsir göstərirdi. 1755-ci ildə Hacı Çələbi xan çox sayda qoşunla Şirvanı almaq məqsədilə gəlib Ağsu şəhərini mühasirə etdikdə Yeni Şamaxı hakimi Hacı Məhəmmədəli xan Quba hakimi Hüseynəli xandan kömək istədi.[2] Hacı Məhəmmədəli ilə Hüseynəli xanın birləşmiş qüvvələri Hacı Çələbini məğlub edə bilirlər. Lakin 1758-ci ildə Qubalı Hüseynəli xanın ölümü ilə əlaqədar yaranan qarışıqlıqdan istifadə edən Sərkərlər ailəsindən Ağarəzi bəy dərhal Qubanın Bərmək mahalını qarət edir və 200 ailəni özü ilə Şirvan xanlığına köçürür. Buna cavab olaraq Fətəli xan Şamaxıya hərəkət edəndə Ağarəzi bəy onun qarşısına çıxır və şəhərin yaxınlığında məğlub edilərək öldürülür.[2]
Hakimiyyətinin sonu
redaktə1763-cü (bəzi mənbələrə görə 1765), Nailə Bayramlının təsbitinə əsasən isə 1761-cı ildə[1] Hacı Məhəmmədəli xanın Məhəmmədsəid xan tərəfindən devrilməsi ilə Şamaxı xanlığı birləşdirildi.[4] Hücuma səbəb kimi Kərim xan Zəndlə mübarizədə məğlub olan urmiyalı Fətəli xanın sərkərdəsi Azad xan öz dəstələri ilə 1761-ci ildə Yeni Şamaxıya gəlməsi göstərilir. Azad xan çox keçmir ki, yerli əhalini təhqir edərək incitməyə başlayır. Yeni Şamaxının hakimi Hacı Məhəmmədəli xan isə xalqın narazılığına baxmayaraq, bütün bunlara göz yumurdu. Bu da yerli əyanlardan dəstək alan Məhəmmədsəid xana yürüş üçün bəhanə verir.[5] Məhəmmədəli xan 1762-ci ildə Şamaxıda vəfat etmişdir.
Ailəsi
redaktəOğlu Manaf Zərnəvai atasının məğlubiyyətindən sonra Şəkiyə qaçmış, 1768-ci ildə Şəki xanlığına tabe Yeni Şamaxı naibliyi vəzifəsini icra etmişdir.
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 Nailə Bayramova (2009), səh. 23
- ↑ 1 2 3 azadliq.info. "Ikihakimiyyətli Şamaxı xanlığı" (az.). 05 Oktyabr 2011. 2021-06-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-02-06.
- ↑ Nailə Bayramova (2009), səh. 44
- ↑ A. Bakıxanov, Gülüstani-Irəm, Bakı, 2001, səh.188-189.
- ↑ Hüsü Abdullayev, Azərbaycan XVIII əsrdə və onun Rusiya ilə əlaqələri. Bakı, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Nəşriyyatı. 1965, səh. 102 və 217
Ədəbiyyat
redaktə- Bayramova Nailə. Şamaxı xanlığı (PDF). Bakı: "Təhsil". 2009. Archived from the original on 2016-12-28. İstifadə tarixi: 2018-02-19.