Haynan

Haynan (çin. 海南; dənizin cənubu) — Çinin cənubunda yerləşən Cənubi Çin dənizində yerləşən ada. Adada eyniadlı vilayət yerləşir. Adanın və vilayətin mərkəzi Haykou şəhəridir. Son iyirmi il ərzində adı əlayət şəhərindən 1,5 milyon əhalisi olan meqapolisə çevrilmişdir. Digər iri şəhərləri isə Sanya, Dunfan, Dançjoy və Syonhay şəhərləridir.

Haynan adası
çin. 海南,
Ümumi məlumatlar
Sahəsi	33920 km²
Uzunluğu	156 km
Eni	170 km
Hündür nöqtəsi	1840 m
Əhalisi	8.671.518 nəfər (2010-cu il)
Yerləşməsi
19°06′24″ şm. e. 109°34′03″ ş. u.
Ölkə	ÇXR
Haynan adası
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Vilayətin əhalisi 8 671 518 nəfər təşkil edir. 2010-cu il məlumatına görə vilayət əhali sayı baxımından Çinin 29 əyalətidir.

Coğrafiyası

Adanın fiziki xəritəsi

Tropik ada olaraq Çinin cənubunda yerləşir. Havay adaları ilə eyni enlikdə yerləşir. Bu səbəbdən bu adanı "Şərqi Havay" adlandırırlar. Adanın sahəsi 33 920 km² təşkil edir. Haynan bütünlüklə Cənubi Çin dənizinin suları ilə yuyulur.

Adanın ən məşhur coğrafi obyekt Ма An vulkanıdır. Vulkan Haykoudan 15 km aralıda yerləşir. Krateri geniş olan vulkanın ətəkləri boyunca tropik meşələrlə örtülmüşdür.

Mərkəzi və cənub hisəlırdə nisbətə quru meşələrlə örtülmüşdür. Adada yayılmış canlıların çoxu endemikdir. Bir çox fauna və flora növləri UNESKO-nun siyahısına daxil edilmişdir. Əsasən kakos palması, kauçuk, ançar ağacı adanın (ağacdan alınan şirə həşarat dişləmələrinə qarşı istifadə edilir) gəlir mənbəyidir. Adanın fauna və florası əsasən botanik bağlarda qorunur. Çay və kofe dağ yamaclarında, adanın mərkəz rayonlarında əkilir.

Adanın cənubunda il boyu fəaliyyət göstərən Sanya kurort şəhərçiyi yerləşir. Sanyanın ətrafında üç körfəzin sahilində (Sanya körfəzi, Əjdaha körfəzi və Böyük Şərqi dəniz körfəzi) adada yerləşən otellərin böyük əksəriyyəti yerləşir.

İqlimi

Haynan Çində ölçüsünə görə Tayvandan (rəsmən Çinin ərazisi deyil) sonra ikinci böyük adasıdır. İqlimi subekvatorialdır. Orta illk temperaturu +24°S təşkil edir. Sahillərində suyunun temperaturu isə +26°S olur. İlin 300 günündən çoxu günəşli olur.

Saat qurşağı — UTC+8.

Tarixi

Xan idarəçiliyi dönəmində ada Çinin mərkəzləşdirilmiş dövlətinə tabe ediıir. Çinlilərin adada əsas yerləşim yerləri adanın şimalında yerləşirdi. Bu vəziyyət Tan sülaləsinin dönəmində dəyişir.

Ada öz adını monqol Yoan sülaləsi dönəmində verilir. 1370-ci ildə ada Quandunun tərkibinə daxil edilir. Haynanın Çinlilər tərəfindən kolonizasiyalaşdırılmasl XVI və XVII əsrlər dönəmində baş vermişdir. Materikdən gələnlər tuzemliləri adanın cənubuna sıxışdırırlar. 1906-cı ildə Sun Yatsenin təklifi ilə adada özünü idarə sistemi yaradılır. Den Syaopin adada ölkənin ən iri Azad iqtisadi zonasını yaradır.

Əhalisi

Xan — 7 139 531 nəfər. (84 %), Li — 1 370 346 nəfər. (14,7 %), Myao — 71 718 nəf. (0,7 %), Hueyszu — 36 382 nəf.

İnzibati bölgüsü

Əyalət səviyəsi	Uezd səviyəsi
	Azərbaycanca adı	Çinçə adı
Şəhər əyaləti Haykou 海口市 Hǎikǒu Shì	Rayon Lunxua	龙华区	Lónghuá Qū
	Rayon Syouin	秀英区	Xiùyīng Qū
	Rayon Syonşan	琼山区	Qióngshān Qū
	Rayon Meylan	美兰区	Měilán Qū
Şəhər əyaləti Sanya şəhəri 三亚市 Sānyà Shì	Uezd səviyəsində yaşayış məntəqəsi yoxdur. Vilayət 2 komiteti və 6 qəsəbəyə bölünür.
Yaşayış məntəqəsi uezd səviyəsi
	Şəhər uezdi Vençan	文昌市	Wénchāng Shì
	Şəhər uezdi Syonxay	琼海市	Qiónghǎi Shì
	Şəhər uezdi Vannin	万宁市	Wànníng Shì
	Şəhər uezdi Uçjişan	五指山市	Wǔzhǐshān Shì
	Şəhər uezdi Dunfan	东方市	Dōngfāng Shì
	Şəhər uezdi Dançjoy	儋州市	Dānzhōu Shì
	Uezd Linqao	临高县	Língāo Xiàn
	Uezd Çenmay	澄迈县	Chéngmài Xiàn
	Uezd Dinan	定安县	Dìng'ān Xiàn
	Uezd Tunçxan	屯昌县	Túnchāng Xiàn
	Çanszyan-Lis muxtar uezdi	昌江黎族自治县	Chāngjiāng Lízú Zìzhìxiàn
	Bayşa-Lis muxtar uezdi	白沙黎族自治县	Báishā Lízú Zìzhìxiàn
	Şyonçjun-Li-Myaosin muxtar uezdi	琼中黎族苗族自治县	Qióngzhōng Lízú Miáozú Zìzhìxiàn
	Lnşuy-Lis muxtar uezdi	陵水黎族自治县	Língshuǐ Lízú Zìzhìxiàn
	Baotin-Li-Myaosin muxtar uezdi	保亭黎族苗族自治县	Bǎotíng Lízú Miáozú Zìzhìxiàn
	Ledun-Lis muxtar uezdi	乐东黎族自治县	Lèdōng Lízú Zìzhìxiàn
Ümumi yaşayış məntəqələri
Sanşa (Parasel adaları, Spratli adaları və Mak-Klesfild adaları) 海南省西沙群岛、南沙群岛、中沙群岛办事处 Hǎinánshěn Xīshā Qúndǎo, Nánshā Qúndǎo, Zhōngshā Qúndǎo Bànshìchù

İqtisadiyyat

Adada Manqo, Banan, Çay, Kakos və Kofe plantasiyaları vardır. Sənayenin böyük üismi adanın şimalında Haykou şəhəri və ətrafında cəmləşmişdir. Turizm sahəsi Sanya şəhərində cəmləşmışdir. 2014-cü ildə Vençan kosmodromunun tikintisi başa catmışdır. Bu isə Çinin kosmik proqramına əsasən yaradılmışdır.

Abidələri

Dunşan dağında iri daşların kompleksi vardır. Bu daşların hərəsinin öz forması və kataloqda öz nömrəsi vardır. Vençan şəhəri ətrafında nəhəng kakos plantasiyası yerləşir. Yalunvan buxtası rayonund Tropik dəniz canlıları muzeyi və Kəpənək bağı yerləşir.

Buddizm mərkəzi "Nanşansi"

Sanya şəhərindən 40 km aralıda "Nanşan" ("Cənub Dağı") dağlarında, 50 km² sahəsi olan Nanşan turizm zonası vardır. Bura 1999-cu ildə açılıb. Buddizmə aid abidələr burada toplanmışdır. Məbədlərin birində Quan İn ilahəsinin 140 kq-lıq qızıl heykəli vardır. Bu abidə Asiyanın ən böyük qızıl heykəli olaraq Ginnesin Rekordlar Kitabına daxil edilmişdir. 2005-ci ildə Quan İn ilahəsinin 108 metrlik heykəli qurulmuşdur.

Haykoy şəhərində XVI əsrdə yaşamış inadcıl fermer Hay Juyanın şərəfinə heykəl kompleksi qurulmuşdur.

Adada hərbi yeraltı tunellər kompleksi vardır. Bu kompleksin hazırda yerləşməsi və adı hərbi sirr olaraq gizlədilir.

Qalereya

• 
  Sanya
• 
  Sani küçələri
• 
  Sani çimərliyi
• 
  Haynan çimərliyi

Mənbə

• Vilayətin rəsmi saytı çincə Arxivləşdirilib 2013-08-08 at the Wayback Machine
• Vilayətin rəsmi saytı ingiliscə Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine