Hegelçilik
Hegelçilik (alm. Hegelschule: Hegel məktəbi) — Hegel[1] irsinə əsaslanan fəlsəfi istiqamət. 1930-cu illərdə Almaniyada yaranıb. XIX əsr və dərhal iki partiyaya bölündü, Fransa İnqilabı dövrünün parlament fraksiyalarına bənzətməklə, David Strauss tərəfindən sol və sağ Hegelçilik kimi təyin olundu[2].
Sağ hegelçilik redaktə
Sağ Hegelçilər və ya onları da adlandırdıqları kimi, Köhnə Hegelçilər (İohann Qabler, Hinrixs, Göşel, Daub[3], həmçinin Herman fon Keyzerlinq) mühafizəkar mövqelər tuturdular. Onlar Hegeli lüteran ortodoksluğu prizmasından oxudular və onun təlimində hər şeydən əvvəl mütləq idealizmi gördülər. Tanrı tarixdə təqdirəlayiq və ardıcıl olaraq özünü göstərir və dövlət nizamı (almanca, hər şeydən əvvəl) ali ədalətin həqiqi ifadəsidir. Popper Almaniyada hegelçiliyin uğurunu və yayılmasını məmurları alman universitetlərinə nəzarət edən Prussiya dövlətinin dəstəyi ilə əlaqələndirir. Daha sonra xalqların mübarizəsi (milli ruhların rəqabəti) kimi tarixin Hegelçi ideyaları və müharibənin tarixin dialektik məqamı kimi qəbul edilməsi Alman Milli Sosializmi tərəfindən qəbul ediləcəkdir[4].
Sağ hegelçilərə solçular, ya da onları da Gənc Hegelçilər deyirdilər.
Sol Hegelçilik redaktə
Sol hegelçilər Hegelin dialektik metodunu əsas götürdülər. Onlar Allah haqqında panteist düşünürdülər və tez-tez açıq materializmə (Karl Marks, Lüdviq Feyerbax) meyil edirdilər, çünki Tanrı yalnız təbiətdə konkretliyi, insanda isə özünüdərk qazanır. Deməli, antiteza başqa şeylərlə yanaşı, insan ruhunun özünü inkişafının tarixi formaları kimi qəbul edilən dövlətə və dinə də şamil edilirdi. Sol Hegelçilər siyasətdə qətiyyətli radikallar və dində azad fikirlilər (Bruno Bauer, David Strauss) idilər, onlar İsa Məsihin şəxsiyyətini inkar etməsələr də, təbiət qanunlarına zidd olaraq bütün möcüzələri rədd edirdilər. Sol hegelçilərin ədəbi-nəzəri formalaşdırılması üçün 1838–1841-ci illərdə A. Ruj və T. Extermeyer tərəfindən nəşr olunan Alman Elm və İncəsənətinə dair Qale İlliyi, habelə Elm və İncəsənət üzrə Alman İlliyi mühüm rol oynamışdır. 1841-ci ilin sonunda Berlinli Gənc Hegelçilər, xüsusən də Bühl, Meyen, Faucher və 1842-ci ildən Bruno və Edqar Bauer qardaşlarının daxil olduğu "Azad" ateist klubunu qurdular.
İstinadlar redaktə
- ↑ // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- ↑ "Георг Вильгельм Фридрих Гегель: Правое Гегельянство". Archived from the original on 2008-10-01. İstifadə tarixi: 2022-02-16.
- ↑ "Классическая немецкая философия. Антропологический материализм Л. Фейербаха / Краткий очерк истории философии / Под ред. М. Т. Иовчука, Т. И. Ойзермана, И. Я. Щипанова. — М., изд-во «Мысль», 1971". 2012-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-16.
- ↑ "Гегель и новый племенной дух". 2013-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-16.