Hidrogen peroksid

Tarixi

H₂O₂- ni ilk dəfə 1818 –ci ildə fransız kimyaçısı L.Tenar barium - peroksidə sulfat turşusu ilə təsir etməklə almışdır. Hazırda bu üsulla H₂O₂ laboratoriyada alınır.

Fiziki - kimyəvi xassələri

Təmiz susuz hidrogen peroksid H₂O₂ açıq-mavi rəngli mayedir. Partlayış cəhətdən təhlükəlidir. Satışa perhidrol adlanan 30%-li məhlul və 3%-li məhlul şəklində buraxılır. Işıqda və katalizatorların təsirindən (toz hissəcikləri, qan katalaza fermenti, MnO₂, dispers hala salınmış Ag və Pt, d-elementləri ionları Cu²⁺, Fe³⁺, Mn²⁺ və .s.) parçalanır. Sonuncuların çox az miqdarının belə katalitik təsiri daha güclüdür. Ona görədə hidrogen peroksidə d-elementlərinin ionları ilə davamlı kompleks əmələ gətirən stabilizatorlar (Na₄P₂O₇ və .s.). adi şüşənin həll olması nəticəsində belə məhlula keçən qələvi hidrogen peroksidin parçalanmasını sürətləndirir. H₂O₂ fiziki xassələrinə görə suya daha çox oxşayır. 152,1°C-də qaynayır, - 0,41°C-də əriyir. H₂O₂ –nin qaynama temperaturunu bilavasitə təyin etmək olmur. Qaynamazdan əvvəl parçalanır. Buna görə H₂O₂ –nin qaynama temperaturunu ekstrapolyasiya üsulu ilə təyin edirlər. Hidrogen rabitələri hesabına suya nisbətən daha çox assosiasiya etmişdir. Sıxlığı 1,450q/sm3-dur. H2O2 su ilə istənilən nisbətdə qarışır. Efirdə həll olur. Ona görədə efir vasitəsilə sudan ekstraksiya edilir. Hidrogen peroksid molekulunda atomların birləşmə ardıcıllığı belədir: H-O-O-H molekulun fəza quruluşu trans formadadır. Digər peroksidlərdə olduğu kimi H₂O₂ –də də O₂ –nin oksidləşmə dərəcəsi -1-dir. H₂–nin oksidləşmə dərəcəsi +1-dir. Molekul elektroneytraldır. Hidrogen peroksid çox zəif turşudur. H₂O₂-də oksigenin oksidləşmə dərəcəsi aralıq vəziyyətdədir.(0 ilə 2 arasında). Ona görədə o həm oksidləşdirici həmdə reduksiyaedici xassə göstərir. Lakin onda oksidləşdiricilik xassəsi daha güclüdür. Oksidləşdiricilik xassəsi göstərdikdə elektron qəbul edir və hidrooksid ionuna çevrilir.

Təbiətdə tapılması

Hidrogen peroksid təbiətdə bir çox maddələrin hava oksigeni ilə oksidləşməsi prosesində əmələ gəlir. Atmosfer çöküntülərində onun çox az miqdarı olur. Atmosferdə fotokimyəvi smoqda H₂O₂-nin fraqmntləri HO₂ və HO əmələ gəlir. Onlarda yanacağın qeyri-tam yanma məhsulları ilə qarşılıqlı təsirdə olur, lakrimator (gözyaşardıcı təsirə malik) peroksiasetilnitrat əmələ gəlir. Buna görə nəqliyyatda, texnikada və məişətdə istifadə edilən müxtəlif yanacaq növlərinin tam yanması nəzarətdə olmalıdır. Bəzi böcəklərin vəzlərində hidrogen peroksid olur bundan da böcək özünümüdafiə üçün istifadə edir. Balda çox az miqdarda hidrogen peroksid var. Ona görədə bal antibiotik xassəlidir mikrobları məhv edir.

Alınması

Sənayedə H₂O₂ (1l-də 300q) H₂SO₄ məhlulunu elektrolizə uğratmaqla alınır. Katodda H₂ ayrılır. Anodda persulfat turşusu alınır.onun hidrolizindən H₂O₂ əmələ gəlir. Daha bir üsul izopropil spirtinin katalitik oksidləşdirilməsidir. Proses benzol və ikili spirt qarışığı ilə aparılır. Əmələ gələn etilantrixinon nikel iştirakı ilə hidrogenlə reduksiya edilir və yenidən H₂O₂ almaq üçün istifadə edilir. Dünyada H₂O₂ –nin illik istehalı 0,5 milyon tondur.

Tətbiqi

Hidrogen peroksiddən yumşaq ağardıcı vasitə kimi, tükün, parçanın, dərinin, gönün ağardılmasında istifadə edilir. Ağartma prosesində H₂O₂ materialı aşındır-mır.Yalnız boyanı oksidləşdirir. Dezinfeksiya edici və ağardıcı vasitə kimi H₂O₂ –nin xlordan üstünlüyü onun parçalanma məhsullarının (su və oksigen) zərərsiz olmasıdır. Yağların və kağız kütləsinin ağardılmasında H₂O₂ –dən genişmiqyaslı istifadə edilir. Filizdən metalların ayrılmasında H₂O₂–dən oksidləşdirici kimi istifadə edilir. Belə ki, onun vasitəsilə həll olmayan UO₂-ni filizdən həll olan UO₄ formasına keçirirlər. Içməli və texniki suyun zərərsizləşdirilməsində hidrogen peroksid geniş tətbiq olunur. Onun 3%-li məhlulu tibbdə geniş istifadə olunur. Yaraların dezinfeksiyası və təmizlənməsində istifadə olunur. Sualtı qayıqlarda H₂O₂ oksigen mənbəyidir. Katalizatorların təsirindən H₂O₂–nin O₂-yə parçalanması sürəti artır. Bundan ilk döyüş raketləri konstruksiyasında istifadə edilmişdir. II Dünya Müharibəsində Fau-1 Fau-2 markalı alman raket mərmilərində katalizator əlavəsi olan H₂O₂–dən yanacaq kimi istifadə edilmişdir. Köhnə rəssamlıq əsərlərini bərpa etmək üçün H₂O₂–dən istifadə olunur. Havada az miqdarda olan H₂S (hidrogen-sulfid) ağ boyağın əsasını təşkil edən qurğuşun belilini (Pb(OH₂)₂)•2 PbСO₃ tədricən qaraldır, qurğuşun- sulfidə çevirir. Hidrogen peroksid qara PbS-i ağ rəngli PbSO₄-ə çevirir. Tablonun əvvəlki görkəmi özünə qayıdır.

Saxlanması

Hidrogen peroksidin qatı məhlulu susuz halda təhlükəlidir, dəridə yanıqlar və sonradan yox olan ağ ləkələr əmələ gətirir. Partlayış cəhətdən təhlükəli olduğu üçün plastik qablarda qaranlıqda və sərin yerdə günəş şüası düşməyən yerdə saxlanmalıdır.

Ədəbiyyat

1. A.M. Məhərrəmov., R.Ə.Əlieva., T.Ə. Mahmudov., F.M.Cavadov. “Kimya” Bakı. 2007.
2. У.Шамб., У.Сеттерфилд., Р. Вентворс. “Перекис Водорода”