Hirkan gülxətmisi

Hirkan gülxətmisi (lat. Alcea hyrcana) — bitkilər aləminin əməköməciçiçəklilər dəstəsinin əməköməcikimilər fəsiləsinin gülxətmi cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilmək təhlükəsində olanlar" kateqoriyasına aiddir –EN B2ab (ii,iii, iv). Azərbaycanın nadir növüdür.

Hirkan gülxətmisi
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Embryophytes Klad: Polysporangiophytes Klad: Tracheophytes Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Eudicots Klad: Core eudicots Klad: Superrosids Klad: Rosids Klad: Malvids Dəstə: Əməköməciçiçəklilər Fəsilə: Əməköməcikimilər Yarımfəsilə: Malvoideae Triba: Malveae Cins: Gülxətmi Növ: Hirkan gülxətmisi
Beynəlxalq elmi adı
Alcea hyrcana Grossh., 1949
Şəkil axtarışı

Qısa morfoloji təsviri

35-85 sm, nadir hallardada 100 sm hündürlükdə, çoxillik ot bitkisidir. Yarpaqları saplaqlı, saplaqlar isə yumşaq tükcüklü, aşağı yarpaqlar yuxarı yarpaqlardan daha uzundur. Yarpaq ayası ürəkvari-yumru, 5-7 qanadlı, qanadlar küt, düz olmayan dişli qanadlardır. Aşağı yarpaqlar daha iri və daha az qanadlı, yuxarı yarpaqlar dərin qanadlı; bütün yarpaqlar boz-məxməri rəngdədir. Çiçəklər tək-tək olur. Tacı qurumuş halda 40mm-dək çəhrayı-bənövşəyi rəngdədir. Meyvəsi 15-20 mm enində, 30-32 yumurtavari meyvəciklərdən ibarətdir. Toxumları qəhvəyi rəngdə, az sayda, narın tükcüklərlə örtülmüşdür.

Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri

Çiçəkləmə və meyvəgətirmə dövrü iyun-avqust-sentyabr aylarına təsadüf edir. Toxum vasitəsilə çoxalır, az su ilə təmin olunan şəraitə davamlı (kserofit), işqsevən (heliofit), qumlu düzənliklərdə, psammofit qruplaşmalarda və dağ ətəklərində, moruq kollarının arasında rast gəlinir. Dekorativ və dərman bitkisidir.

Yayılması

Lənkəran ovalığı və Lənkəranın dağlıq hissəsidir.

Sayı və tendensiyası

Populyasiyanın yaşama ərazisi məhdudlaşır, azalma tendensiyası müşahidə olunur.

Məhdudlaşdırıcı amillər

Antropogen amillər (infrastrukturun inkişafı), populyasiyanın zəif təkrarlanması, bitdiyi yerlərdə iqlim şəraitinin dəyişilməsidir. 

Mühafizə tədbirləri

Hazırda xüsusi qorunma tədbirləri aparılmır. Növünyığılmasının qarşısının alınması, yeni yayılma aşkar edilməsi, toxumlarının toxum bankında saxlanılması, introduksiyası tələb olunur.