His (duda)

His(duda) — Qeyri-nəzarətolmayan şəraitdə karbohidrogenlərin natamam yanmasından və ya termiki parçalanmasından əmələ qələn amorf karbona his deyilir. Əsasən, şin və rezin-texniki sənayedə (hisin istehsalının dörddə üçü) tətbiq olunur. Poliqrafik və lakboya sənayesində, qara metallurgiyada, elektrotexniki sənayedə onu iri miqdarda qara boyanın hazırlanmasında istifadə edirlər. Fransada, II Karlın hakimiyyətində hisdən istifadə etməklə çəkmə boyası-vaksinin hazırlayırdılar. Rezinin və digər plastik kütlələrin doldurulmasında sənaye miqyasında alınan texniki karbona hərdən çox dəqiq olmayan “his” termiki kimi də adlandırırlar.“His” piqmenti olan qara boya (ən çox bədii) qazlı his adlanır.

Alınması

Alınma üsuluna görə his 3 qrupa bölünür: kanallı, sobalı və termiki.

1. Kanallı (diffuzlu) hislər deşikli qaz lampalları ilə təchiz olunmuş yanacaq kameralarda təbii qazın və ya onun yağ ilə qarışığının (məsələn, antrasenlə) natamam yanmasından alınır. Kameranın daxilində sərinləşdirici səthlər yerləşdirilmişdir ki, diffuziya alovundan çıxan his onların üzərinə cökür.
2. Sobalı hislər reaktorlarda (sobada) xüsusi qurğu ilə yaradılmış alovdan yağın, təbii qazın və ya onların qarışığının natamam yanmasından əmələ qəlir. His aerozol şəklində reaktorlardan yanma məhsulları ilə çıxarılır və xüsusi filtrlərə yığılır.
3. Termiki hislər xüsusi reaktorlarda təbii qazın hava daxil olmadan termiki parçalanmasından alınır.

Ziyanı

His (duda) ağ ciyər üçün qorxulu olan hissəcik kateqoriyasına aiddir, ona görə ki, diametri 5 mikrondan az olan hissəcik yuxarı tənəffüs yollarında filtrləşmir, süzülmür. Dizel mühərriklərindən çıxan və əsasən hisdən ibarət olan tüstü daha çox təhlükəlidi-onların hissəcikləri kansoregen xassələrə malikdir (qəbul olunmuşdur ki, his diqər maşından ayrılan qazlar kimi kansoregendir, amma bu sübut olunmayıb).

Ədəbiyyat

1. Лев Мачулин. Золушка углеродного мира// Наука и жизнь. 2018. №7. С. 40-47.
2. Теснер П.А. Образование сажи при горении// Физика горения и взрыва. 1979. №2. С. 3-13.
3. Бакиров Ф.Г., Захаров В.М., Повещук И.З.//Образование и выгорание сажи при сжигании углеводородных топлив. М: Машиностроение, 1984. С. 128.c