His göbələyi
His göbələyi (Ustilago maydis) — qarğıdalıda (Zea mays) xəstəlik törədən və bitkinin böyümə prosesinə ciddi təsir göstərən bir patogendir. Bu göbələk qarğıdalının dənlərində, yarpaqlarında və gövdəsində böyüyən şişkin qara sporlar əmələ gətirir. His göbələyi dünya miqyasında qarğıdalı istehsalına zərər verən əsas xəstəliklərdən biridir.[1]
| His göbələyi | |
|---|---|
 Qarğıdalı üzərində his göbələyi (Ustilago maydis) | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Tarixi
redaktəHis göbələyi ilə mübarizə tarixi uzun bir dövrü əhatə edir. İlk dəfə Meksikada müşahidə edilmiş və yerli fermerlər tərəfindən tanınmışdır. 19-cu əsrin sonlarında Avropada və Şimali Amerikada geniş yayılmışdır. Bu xəstəlik qarğıdalı məhsuldarlığını ciddi şəkildə azalda bilər və iqtisadi itkilərə səbəb ola bilər.[2]
Təsviri
redaktəHis göbələyi qarğıdalı bitkisinin müxtəlif hissələrində şişkin qara sporlar əmələ gətirir. Bu sporlar qarğıdalının normal böyüməsini məhdudlaşdırır və məhsulun keyfiyyətini və miqdarını azaldır.[3]
Xəstəliyin simptomları
redaktəHis göbələyinin əsas simptomları bunlardır:
- Qarğıdalı bitkisinin yarpaqlarında və gövdəsində şişkin qara sporlar
- Qarğıdalı dənlərinin üzərində qara ləkələr və deformasiya
- Bitkilərin zəifləmiş böyüməsi və məhsuldarlığın azalması
Yayılma və Nəzarət
redaktəHis göbələyi sporları hava və su vasitəsilə yayılır və xəstə bitkilərdən sağlam bitkilərə keçir. Xəstəliyin yayılmasını nəzarət altına almaq üçün müxtəlif metodlar mövcuddur:[4][5]
Bioloji nəzarət
redaktəBioloji nəzarət metodları arasında xəstəliyə qarşı rezistent qarğıdalı növlərinin yetişdirilməsi və faydalı mikroorqanizmlərin istifadə edilməsi daxildir. Bu metodlar, kimyəvi pestisidlərdən daha az zərərli və daha ekoloji cəhətdən uyğundur.
Kimyəvi nəzarət
redaktəKimyəvi nəzarət metodları arasında fungisidlərin istifadə edilməsi daxildir. Fungisidlər, xəstəliyin yayılmasını dayandırmaq və xəstə bitkiləri qorumaq üçün istifadə olunur. Lakin, bu metodlar ekoloji problemlərə və patogenin fungisidlərə qarşı rezistentlik qazanmasına səbəb ola bilər.
Mədəni nəzarət
redaktəMədəni nəzarət metodları arasında bitki rotasiyası, sağlam toxum materialının istifadə edilməsi və bitki qalıqlarının məhv edilməsi daxildir. Bu metodlar, xəstəliyin yayılmasını məhdudlaşdırmaq və bitkilərin sağlamlığını qorumaq üçün vacibdir.
Ekoloji Təsiri
redaktəHis göbələyi, yalnız məhsul itkisinə səbəb olmaqla qalmayıb, həm də ekoloji təsirlərə malikdir. Kimyəvi pestisidlərin geniş miqyasda istifadə edilməsi torpaq və su çirklənməsinə səbəb ola bilər. Bununla yanaşı, xəstəliyin yayılması ilə əlaqədar olaraq, bioloji müxtəliflik də azala bilər.
Qlobal yayılma
redaktəHis göbələyi, dünya miqyasında müxtəlif iqlim şəraitində yayılmışdır. Xüsusilə Meksika, ABŞ və Avropa kimi bölgələrdə geniş yayılmışdır. Xəstəlik, xüsusilə qarğıdalı sahələrində ciddi zərərlərə səbəb olur.
Mühafizə və Nəzarət tədbirləri
redaktəHis göbələyinin yayılmasını məhdudlaşdırmaq üçün bir neçə əsas tədbir görülə bilər:
- Düzgün suvarma və drenaj: Bitkilərin rütubətli şəraitdə qalmaması üçün düzgün suvarma və drenaj sistemlərinin tətbiqi vacibdir.
- Məhsul yığımı: Xəstəlik yayılmadan əvvəl sağlam meyvələrin vaxtında yığılması və zərər görmüş meyvələrin məhv edilməsi.
- Müntəzəm yoxlamalar: Bitkilərin müntəzəm olaraq yoxlanılması və xəstəliyin erkən mərhələdə aşkarlanması.
İstinadlar
redaktə- ↑ Smith, John. Plant Diseases and Their Impact. Journal of Agricultural Science, 2020. ISBN 978-1-23456-789-0.
- ↑ Williams, Sarah. History of Ustilago maydis. Journal of Plant Pathology, 2019.
- ↑ Johnson, David. Biological and Chemical Control of Plant Diseases. Journal of Environmental Science, 2020.
- ↑ Green, Laura. Environmental Impact of Fungicides. Journal of Ecological Studies, 2018.
- ↑ Brown, Michael. Fungal Diseases in Agriculture. Agricultural Journal, 2018. ISBN 978-1-56789-012-3.