II Mahmud (d. 1105 – v. 1131) — Böyük Səlcuqlu hökmdarı Məhəmməd Təpərin oğlu və varisi, 1118-ci ildə Böyük Səlcuq, 1118-1131 illərində isə İraq Səlcuq sultanı. Bu zaman onun cəmi 14 yaşı var idi və İran, İraqAzərbaycanı idarə edirdi.[2]

II Mahmud
Canişin İnanc Yabquya istinad edilən və II Mahmudun adına Rudhravar zərbxanasında zərb edilmiş dinar sikkəsi.
Canişin İnanc Yabquya istinad edilən və II Mahmudun adına Rudhravar zərbxanasında zərb edilmiş dinar sikkəsi.
Səlcuqlu imperiyasının sultanı
18 aprel 1118 – 11 sentyabr 1131
ƏvvəlkiMəhəmməd Təpər
SonrakıƏhməd Səncər
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 1098 və ya 1104
Vəfat tarixi 10 sentyabr 1131(1131-09-10)[1]
Vəfat yeri
Milliyyəti Oğuz türk
Fəaliyyəti siyasətçi
Atası Məhəmməd Təpər
Həyat yoldaşları Mah-e Mülk Xatun
Əmir Sitti Xatun
Ata Xatun
Zahidə Xatun
Uşaqları Davud Alp Arslan
III Məlikşah
Fərruxşah
Əlaəddövlə Ata Xan
Gövhər Nəsib Xatun
Türkan Xatun
Zinət Xatun
Zümrüd Xatun
Ailəsi Səlcuqlular
Dini İslam
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

redaktə

Mahmudun hakimiyyətinin ilk illərində atasının yaxını olmuş vassal Kakaveyhilər sülaləsindən II Qarşasp nüfuzdan düşdü. Yayılmış şayiələr əsasında Mahmud onun həbs edilməsini əmr etdi. Ordu onu həbs etdi və torpaqları bir başqa əmirə iqta olaraq verildi. Lakin Qarşasp həbsdən qaçıb Yəzdə geri döndü. O, buradan Mahmudun rəqibi Səncərə müttəfiqlik üçün müraciət etdi. Səncərin bacısı Qurşaspın arvadı idi. Qarşasp Səncəri müasir İranın mərkəzini necə ələ keçirilməsi barədə xəbərdar etdi və onları tutmağa dəvət etdi. Səncər bunu qəbul edərək 1119-cu ildə qərbə ordu göndərdi. Onnu ordusu 5 yerli hakim ilə birlikdə Mahmudu Savədə məğlub etdilər.[2] Qələbədən sonra Səncər Qurşaspın mülklərini özünə geri qaytardı.[3]

Səncər daha sonra Bağdada qədər irəlilədi, bundan sonra Mahmud Səncərın qızlarından biri ilə evlənib əmisinin varisi oldu və Şimali İran strateji ərazilərdən imtina etməyə məcbur oldu.[2]

II Mahmudun gənc qardaşı Məsud 1120-ci ildə ona qarşı üsyana başladı. Lakin iki qardaş arasındakı müharibə növbəti il Mosul atabəyi Ağsunqur Bursuqinin müdaxiləsi ilə sonlandı və məsud bağışlanıldı. 1126-cı ildə Ağsunqur öldürüldü. Onun ölüm əmrinin Mahmud tərəfindən verildiyi güman edilir. 1129-cu ildə Mahmud xəlifə əl-Mustarşidin rəhbərliyində ona qarşı başlamış üsyanda dəstək aldığı İmaməddin Zənginin suriya və Şimali İraqdakı hakimiyyətini tanıdı. Mahmud özü İsfahanda yaşamaqda idi, onun İraqı idarə edən şihnəsi[a] isə Bağdadda fəaliyyət göstərirdi.[5]

Mahmud 27 yaşında ikən, 11 sentyabr 1131-ci ildə vəfat etdi.[6] Onun ölümündən sonra oğlu Davud, qardaşları Məsud, Süleymanşah və II Toğrul hakimiyyət üstündə müharibəyə başladılar. Onun bir digər oğlu Alp Arslan Mahmudoğlu isə atabəy Zənginin himayəsində Mosul hakimi idi.[7][8]

Ailəsi

redaktə

1116-cı ildə Mahmud özünün əmisi Əhməd Səncərin qızı Mah-e Mülk Xatun ilə nişanlandı.[9] Onların evlilikləri təxminən 1119-cu ildə baş verdi.[10] Mah-e Mülk Xatunun cehizləri o qədər çox idi ki, fillər üzərində Xorasandan Mahmudun mülkü olan İraqa göndərilmişdi.[11] Onların bir oğlu var idi.[12] 1121-ci ildə Mücahid əd-Din Bəhruzun Mahmud üçün tikdirdiyi saray yanğın nəticəsində məhv oldu. Yanğın zamanı Mah-i Mülk qiymətli əşyalarını, o cümlədən zinət əşyalarını, bəzək əşyalarını, mebellərini və geyimlərini itirdi.[13] O, 1122-ci ildə vəfat etdi.[14] Bundan sonra Səncər qızına məxsus olan qızıl və zinət əşyalarının geri qaytarılmasını tələb etsə də, Mahmud onları geri qaytarmaqdan imtina etdi. 1124-cü ildə[15] Səncər digər qızı Əmir Sitti Xatunu Mahmudun həyat yoldaşı olmaq üçün göndərdi. Onların evliliyindən Gövhər Nəsib Xatun[10] və III Məlikşa[16] dünyaya gəldi. Onların Qövhər Nəsəb Xatun[6] adlı bir qızı və III Məlikşah adlı bir oğlu dünyaya gəldi. Əmir Sitti Xatun Mahmudun sarayında böyük nüfuz qazandı və Məzyədilərdən olan Dubeys ibn Sadəqəni dəstəklədi.[17][18] 1129-cu ildə Mahmud tərəfindən həbs edilmiş, lakin Səncərin müdaxiləsindən sonra azad edilmiş vəzir Əbül-Qasım əl-Ənasabadi Səncər tərəfindən Əmir Sitti Xatunun vəziri təyin edildi.[19] Əmir Sitti Xatun 1129-cu ildə vəfat etdi. Onun ölümündən sonra Dubeysin mövqeyi zəiflədi.[14] Mahmudun digər həyat yoldaşı Ata Xatun idi.[10] O, Əli ibn Fəramürz və Çağrı Bəyin qızı Xədicə Arslan Xatunun oğlu II Qərşaspin qızı idi. Onların Əlaəddövlə Ata Xan adlı bir oğlu dünyaya gəldi. Mahmudun başqa bir həyat yoldaşı Alp Arslanın anası idi. O, Aq Sunqur əl-Bursuqinin iqamətgahında yaşadığı zaman vəfat etdi.[20] Ann Lambtonun məlumatına görə, Atabəy Boz-abanın həyat yoldaşı Zahidə Xatun çox güman ki, Mahmudun oğlu Məhəmmədin anası idi. Onun kənizlərindən biri qızı Türkan Xatunun anası idi. Türkan Xatun Qavurtun soyundan gələnlərdən biri olan Süleyman Şahla evlənmişdi.[10] Digər qızları arasına Zinət Xatun[21] və Zümrüd Xatun idi.[22] Mahmudun oğulları isə Davud,[23] III Məlikşah,[24] II Məhəmməd,[25] Alp Arslan, Fərruxşah[26] və Əlaəddövlə Ata Xan idi.[27]

Qeydlər

redaktə
  1. Orta əsrlərə aid bir termindir və təxminən "hərbi inzibatçı" mənasına gəlir. Bu termin çox zaman Səlcuqlu türklərinin İraqda fəaliyyət göstərən və İslam xəlifəsinə nəzarətdə saxlayan nümayəndələri üçün istifadə edilir.[4]

Həmçinin bax

redaktə

İstinadlar

redaktə
  1. Mahmud II // https://pantheon.world/profile/person/Mahmud_II_(Seljuq_sultan).
  2. 1 2 3 Bosworth, 1968. səh. 120
  3. Bosworth, 1983. səh. 328-329
  4. Lambton, 1993. səh. 33–44
  5. Alptekin, 1972. səh. 33–44
  6. Bosworth, 2000. səh. 100
  7. Baldwin, 1969. səh. 461-462
  8. Houtsma, 2000. səh. 554
  9. Tetley, 2008. səh. 186
  10. 1 2 3 4 Lambton, 1988. səh. 259–261
  11. Papan-Matin, 2010. səh. 35
  12. Nasr, 2013. səh. 377
  13. Richards, 2010. səh. 233
  14. 1 2 Richards, 2010. səh. 241, 276
  15. Dabashi, 1999. səh. 529
  16. Bosworth, 2000. səh. 121
  17. El-Azhari, 2016. səh. 40
  18. Peacock, 2015. səh. 157
  19. Richards, 2010. səh. 274
  20. El-Azhari, 2016. səh. 219
  21. Lambton, 1988. səh. 131
  22. Nashat və Beck, 2003. səh. 111
  23. Bosworth, 2007. səh. 488
  24. al-Athīr, 2006. səh. 100
  25. Bosworth, 2000. səh. 125
  26. Phillips, 2001. səh. 115
  27. Lambton, 1988. səh. 261

Ədəbiyyat

redaktə