Vikipediya

IM-1

IM-1, Nova-C aya eniş aparatından istifadə edərək NASA CLPS proqramı və ing. Intuitive Machines (IM) şirkətinin birgə həyata keçirilən Ay missiyası idi. IM Aya eniş aparatını Odysseus lander aparatı adlandırdı. Odissey aparatı Aya uğurla eniş edən ilk kommersiya eniş aparatı oldu.[5][6]

IM-1
TO2-IM[1]
CLPS-2[2]
Nova-C Class IM-1 Odysseus in preparation for launch
Nova-C Class IM-1 Odysseus in preparation for launch
Ümumi məlumat
Ölkə ABŞ
Təşkilat Intuitive Machines
Uçuş məlumatları
Gəminin adı Odissey
Daşıyıcı raket Nova-C
Buraxılma tarixi 15 fevral 2024[3]
Eniş 22 fevral 2024[4]
NSSDC ID 2024-030A
SCN 58963
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ayın səthi ilə təmasda olduqdan sonra eniş aparatı 30 dərəcə bucaq altında əyildi. Lakin bütün alət yükləri funksional olaraq qaldı və missiya uğurlu hesab edildi.[7] 2024, mart ayına olan məlumata əsasən aparatın məlumatları nəzərdən keçirilir və Odisseyin əlavə məlumatların toplanması üçün potensialının olduğu qeyd edilir.[8]

Odisseyin Aya enişi 1972-ci ildə Apollon 17- dən sonra Amerika istehsalı olan kosmik gəmi olaraq ilk yumşaq Ay enişidir. Eyni zamanda özəl şirkət tərəfindən ilk yumşaq Ay enişidir.[9][10] Bu, aşağı yerin orbitindən kənarda atəş açan, maye metan və maye oksigen ilə işləyən ilk kosmik gəmidir və eyni zamanda dünyadan kənar bir göy cisminə enən ilk metaloks kosmik gəmisidir.[11]

Layihələndirmə redaktə

2017-ci ilin dekabrında ing. Space Policy Directive 1 astronavtları Aya göndərmək niyyətindən xəbər verdi. The New York Times-ın əldə etdiyi NASA sənədlərindən çıxarışlar agentliyin kosmosa uçuşlarda özəl sektora üstünlük verilməsini müəyyən etdi. 2018-ci ilin noyabr ayında NASA, agentlik üçün doqquz şirkəti seçərək, "Aya kommersiya yükü xidmətləri" proqramını elan etdi. 2019-cu ilin may ayında NASA Astrobotic Technology, Intuitive Machines və Orbit Beyond-un aya uçacaq aparatları inkişaf etdirəcəklərini və Intuitive Machines üçün 77 milyon dollar ayıracağını elan etdi. Ümumi Intuitive Machines-ə IM-1 missiyasında istifadə edilən Odissey kosmik modulunu hazırlamaq üçün 118 milyon dollar ödənildi.

2024-cü ilin fevralında IM-1 missiyası 2024-cü ilin yanvarında Astrobotic Technology tərəfindən işə salınan Pereqrin missiyasını izlədi.[12][13] Lakin buraxıldıqdan sonra yanacaq sızması müşahidə edildikdə kosmik gəmi Yer atmosferinə yenidən daxil olmaq üçün istiqamətləndirildi.[14]

Missiya aparatı redaktə

 
Planlaşdırılan şaquli enişin rəssam konsepsiyası. IM-1

Odissey NASA tərəfindən hazırlanmış altı alət olmaqla lazer retroreflektor massivi, naviqasiya cihazı, stereo kamera, aşağı tezlikli radioqəbuledici, Lunar Node-1 mayak və yanacaq səviyyəsini izləmək üçün alətlə təchiz edilmişdir. Bundan əlavə, ing. Embry-Riddle Aeronautical University, Daytona Beach tələbələri tərəfindən qurulmuş kamera, planlaşdırılan Ay teleskopu və Jeff Koons sənət layihəsi də göyərtədə idi.[15] Ümumilikdə faydalı yüklər NASA-nın altı elmi alətindən və altı kommersiya alətindən (sonunculardan beşi elmi, biri isə mədəni) ibarətdir.[16][17]

Odissey təxminən iki həftə davam edən Ay gecəsindən salamat çıxmaq üçün nəzərdə tutulmayıb.[18][19]

Missiya hadisələri redaktə

Başlamadan əvvəl redaktə

2023-cü ilin dekabrında Odissey emal üçün Kennedi Kosmik Mərkəzinə gəldi.[20] Artıq fevralın 13-də IM, Odisseyin buraxılışa hazır olduğunu bildirdi.[21][22]

Start redaktə

 
Modul Kennedi Kosmik Mərkəzi 39A buraxılış kompleksindən buraxılır.

Odisseyi daşıyan təkrar istifadə edilə bilən Falcon 9 gücləndiricisi 15 fevral 2024-cü il tarixində saat 06:05-də Floridada LC-39A- dan qalxdı. Gücləndirici LZ-1 -ə qayıdıb və sərf edilmiş Falcon 9 yuxarı pilləsi kosmik gəmini ayın şəffaf trayektoriyasına çatdırıb.

Erkən əməliyyatlar redaktə

Aparıcıdan ayrıldıqdan sonra Nova Control əməliyyat mərkəzi eniş aparatı ilə əlaqə qurdu və ilkin yoxlamalar apardı. Kosmik gəminin raketdən ayrıldıqdan sonra çəkdiyi şəkillər fevralın 17-də yayımlandı.

Traektoriya korreksiyası redaktə

Intuitive Machines missiyanın trans-ay fazası zamanı üçə qədər trayektoriya tənzimləmə manevrini planlaşdırırdı. Birincisi fevralın 18-də[23] tamamlandı və fevralın 20-də ikinci manevrdən sonra üçüncüyə ehtiyac qalmadı.[24]

Fevralın 20-də Odisseyin Ay səthinə səyahətinin təxminən 72%-nin tamamlandığı elan edildi.

Ayın orbiti redaktə

Odissey 21 Fevralda Ayın orbitinə daxil olma sürətini 800 m/san (1,800 mil/saat) dəyişdirərək həyata keçirdi. Intuitive Machines bildirdi ki, 408 saniyəlik əsas mühərrik yanması eniş aparatını 92 km (57 mil) Ay orbitinə yerləşdirib.[25] Fevralın 22-də IM "Aya düzəliş manevri" ilə orbiti qaldırdığını bildirdi.[26]

Fevralın 22-də Ayın səthinə enməzdən əvvəl eniş aparatı Ayın ətrafında təxminən 24 saat sərf etdi. Fevralın 21-də, hələ orbitdə olarkən, Odissey Ayın səthinin yüksək keyfiyyətli şəkillərini göndərdi.

Səthi əməliyyatlar redaktə

Fevralın 23-də Intuitive Machines bildirdi ki, IM-1 Odissey aparatı hələ də salamatdır və IM nəqliyyat vasitəsinin statusu və elmi yüklərin hələ də yerləşdirilə biləcəyi barədə məlumatları almağa davam edir.[27] Intuitive Machines rəhbərləri aşağı bağlantı sürətini artırmaq üçün antenaları yenidən konfiqurasiya etməyə çalışdıqlarını, lakin hansı növ məlumat sürətini gözlədiklərini təxmin etmədiklərini söylədilər.[28]

Fevralın 26-da Intuitive Machines şirkəti Ay zondunun səthindən çəkilmiş ilk şəkilləri yayımladı.[29] Yerin və Ayın yerləşməsinə əsaslanaraq, IM komandası uçuş nəzarətçilərinin çərşənbə axşamı (27 fevral) səhərə qədər Odissey ilə əlaqə saxlamağa davam edəcəyini bildirmişdi.[30] Fevralın 28-nə olan məlumata görə, Odissey hələ də çalışırdı və NASA-nın bütün altı faydalı yükü yaxşı məlumat verirdi. Həmin gün keçirilən mətbuat konfransında Intuitive Machines aparatın son iş saatlarında olduğunu söylədi.[7] Fevralın 29-da Odissey gücünü itirdi və Ay gecəsinin başlaması ilə bağlandı.[31] Bununla belə, şirkət Odisseyi iki həftəlik ay gecəsindən sonra həyata qaytarmağı istisna etməyib. Rəhbərlər iki-üç həftə ərzində aparat ilə əlaqə yaratmağa çalışacaqlarını söylədilər.[7]

İstinadlar redaktə

  1. ↑ "TO2-IM - NASA". February 22, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 23, 2024.
  2. ↑ "Six space missions to look forward to in 2024". Yahoo!News. December 29, 2023. March 3, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: March 13, 2024.
  3. ↑ McDowell J. Jonathan's Space Report. 1989.
  4. ↑ https://spacenews.com/intuitive-machines-lands-on-the-moon/.
  5. ↑ Chang, Kenneth. "Odysseus Sends Moon Landing Photos Home With Time Running Out - The privately built American spacecraft's ability to send home images and other data has been limited by its sideways landing. On another part of the moon, a Japanese spacecraft woke up". The New York Times. February 26, 2024. February 26, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 26, 2024.
  6. ↑ Chang, Kenneth. "A U.S.-Built Spacecraft Lands on the Moon for the First Time Since 1972". The New York Times. February 22, 2024. February 23, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 23, 2024.
  7. ↑ 1 2 3 Intuitive Machines and NASA call IM-1 lunar lander a success as mission winds down, February 28, 2024, spacenews.com
  8. ↑ "IM-1 lunar lander tipped over on its side". February 24, 2024. İstifadə tarixi: February 25, 2024.
  9. ↑ Dunn, Marcia. "Two companies will attempt the first US moon landings since the Apollo missions a half-century ago". AP. 4 January 2024. 5 February 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 February 2024.
  10. ↑ "Falcon 9 Block 5 - Nova C (IM-1)". Next Spaceflight. 19 December 2023. 19 January 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 December 2023.
  11. ↑ Intuitive Machines Press Release Arxivləşdirilib 2024-03-13 at the Wayback Machine Mindsviewpress.
  12. ↑ McCrea, Aaron. "Vulcan successfully launches Peregrine lunar lander on inaugural flight". NASASpaceFlight. January 8, 2024. January 8, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 8, 2024.
  13. ↑ Foust, Jeff. "NASA changes landing site for Peregrine lunar lander". February 2, 2023. February 23, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 5, 2023.
  14. ↑ Fisher, Jackie Wattles, Kristin. "Peregrine mission abandons Moon landing attempt after suffering 'critical' fuel loss". CNN (ingilis). January 8, 2024. January 8, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 9, 2024.
  15. ↑ Chang, Kenneth. "SpaceX Postpones Launch of Intuitive Machines Moon Mission". The New York Times. February 13, 2024. February 22, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 22, 2024.
  16. ↑ updated, Andrew Jones last. "Here's what just landed on the moon aboard Intuitive Machines' Odysseus lander". Space.com. February 22, 2024. February 23, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 23, 2024.
  17. ↑ "Houston company aims to return America to moon's surface with robot lander". CBS News. February 14, 2024. February 22, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 22, 2024.
  18. ↑ "Jeff Koons - Moon Phases". Pace. May 12, 2023. February 16, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 22, 2024.
  19. ↑ "SpaceX launches private-sector lunar lander on trail-blazing flight to the moon". CBS News. February 15, 2024. February 21, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 22, 2024.
  20. ↑ Wall, Mike. "SpaceX gearing up to launch private moon lander in February". Space.com. January 31, 2024. February 19, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 22, 2024.
  21. ↑ Robinson-Smith, Will. "Intuitive Machines targets launch to the Moon in mid-January". Spaceflight Now. October 27, 2023. October 28, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 22, 2024.
  22. ↑ Foust, Jeff. "Intuitive Machines ready for launch of its first lunar lander". SpaceNews. February 13, 2024. February 23, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 14, 2024.
  23. ↑ "IM-1 Engine Maneuvers Update" (PDF). Intuitive Machines. February 19, 2024. February 21, 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: February 22, 2024.
  24. ↑ "A Lunar Odyssey: "Odie" Lander Touches Down on the Moon". skyandtelescope.org. February 22, 2024. February 23, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 22, 2024.
  25. ↑ "space.com". Space.com. February 21, 2024. February 23, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 22, 2024.
  26. ↑ "Intuitive Machines Updates IM-1 Landing Time, Carrying NASA Science". nasa.gov. February 22, 2024. February 22, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 22, 2024.
  27. ↑ Wattles, Jackie. "Odysseus lunar lander is sideways on the moon after historic touchdown". CNN (ingilis). February 23, 2024. February 24, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 24, 2024.
  28. ↑ Intuitive Machines expects early end to IM-1 lunar lander mission, February 26, 2024, spacenews.com
  29. ↑ "IM Report" (PDF). 2024-02-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-03-13.
  30. ↑ "Intuitive Machines' Odysseus moon lander beams home 1st photos from lunar surface". 2024-02-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-13.
  31. ↑ "US moon lander Odysseus goes dormant a week after lopsided landing" – reuters.com vasitəsilə.

Xarici keçidlər redaktə

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=IM-1&oldid=7570281"