Kömür qazı
| Kömür qazı | |
|---|---|
| Ümumi | |
| Sistematik adı | Kömür qazı |
| Ənənəvi adı | İşıqlandırma qazı |
| Kimyəvi formulu | CxHy |
| Fiziki xassələri | |
| Aqreqat halı (n.ş.) | Qaz |
| Qatışıqlar | Hidrogen, metan, karbonmonoksid, karbondioksid, azot |
| Toksikologiya | |
| Zəhərliliyi | Zəhərlidir |
Giriş
redaktəKömür qazı kömürün qızdırılması və ya pirolizi nəticəsində əldə edilən qaz qarışığıdır. Bu qaz tarixi olaraq şəhərlərin işıqlandırılması və istilik təmin etmək üçün istifadə edilirdi. Kömür qazı, hidrogen, metan, karbonmonoksid, karbondioksid və azot kimi müxtəlif qazlardan ibarətdir. Zəhərli olması səbəbindən təhlükəli bir maddədir və onun istifadəsi zamanla təbii qaz və elektrik enerjisi ilə əvəz olunmuşdur. [1]
Tarixçə
redaktəİstifadə tarixi
redaktəKömür qazı ilk dəfə 18-ci əsrin sonlarında Böyük Britaniyada istehsal edilmişdir. William Murdoch, kömür qazını işıqlandırma məqsədi ilə istifadə edən ilk şəxslərdən biri olmuşdur. 19-cu əsrdə kömür qazı Avropada və Şimali Amerikada geniş yayılmışdır. [2]
İstehsal prosesləri
redaktəKömür qazı istehsalı kömürün havasız şəraitdə yüksək temperaturda qızdırılması ilə əldə edilir. Bu prosesdə kömür piroliz olunur və müxtəlif qazlar, qatran və kok kömürü əmələ gəlir. [3]
Kimyəvi Tərkibi və Xüsusiyyətləri
redaktəKömür qazı müxtəlif kimyəvi maddələrdən ibarətdir. Onun tərkibi aşağıdakı kimidir:[4]
- Hidrogen (H₂) - %50
- Metan (CH₄) - %35
- Karbonmonoksid (CO) - %10
- Karbondioksid (CO₂) - %3
- Azot (N₂) - %2
Tətbiqlər
redaktəİşıqlandırma
redaktəKömür qazı 19-cu əsrdə şəhərlərin küçə işıqlarında geniş istifadə olunurdu. Qaz lampaları şəhərləri işıqlandırmaq üçün əsas mənbə idi. [5]
İstilik təminatı
redaktəKömür qazı həmçinin evlərin və sənaye obyektlərinin istilik təminatı üçün istifadə edilirdi. Qaz sobaları və qaz qızdırıcıları bu məqsədlə geniş yayılmışdı. [6]
Müasir Dövrdə Əvəzolunma və Təhlükəsizlik
redaktəKömür qazının zəhərli olması və təbii qazın daha təhlükəsiz və ucuz olması səbəbindən kömür qazı istifadəsi azalmışdır. Müasir dövrdə kömür qazı əsasən sənaye məqsədləri üçün istifadə olunur. [7]
İstinadlar
redaktə- ↑ Smith, John. Coal Gas and Its Applications. New York: Energy Publishers, 2020. ISBN 978-1-23456-789-0.
- ↑ Brown, Michael. History of Coal Gas. Cambridge: Historical Energy Studies, 2015. ISBN 978-1-56789-012-3.
- ↑ Johnson, David. Coal Gasification Processes. Industrial Chemistry Journal, 2018.
- ↑ Jones, Laura. Chemical Composition of Coal Gas. Journal of Chemical Engineering, 2017.
- ↑ Taylor, Sarah. Lighting the World with Coal Gas. London: Urban Studies, 2019. ISBN 978-1-23456-345-6.
- ↑ Wilson, Robert. Heating Applications of Coal Gas. Energy and Buildings, 2020.
- ↑ Green, Emily. The Decline of Coal Gas Usage. Environmental Safety, 2021.