Kamilə Vəliyeva

Kamilə Vəliyeva
Kamilə Vəliyeva
	Kamilə Abdulla qızı Vəliyeva
Doğum tarixi	9 yanvar 1940 (84 yaş)
Doğum yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Vətəndaşlığı	SSRİ→; Azərbaycan
Milliyyəti	azərbaycanlı
Elm sahəsi	dilçilik
Elmi dərəcəsi	filologiya elmləri doktoru
İş yeri	AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu
Üzvlüyü	Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası;

Kamilə Abdulla qızı Vəliyeva (9 yanvar 1940, Bakı şəhəri) — dilçi alim, filologiya elmlər doktoru, tətbiqi dilçilik üzrə ilk tədqiqatçı.

Həyatı

Kamilə Abdulla qızı Vəliyeva 1940-cı il yanvarın 9-da Bakı şəhərində anadan olmuşdur. Atası – Vəliyev Abdulla Hüseyn oglu Moskva türkologiya məktəbinin yetirməsi, məşhur dialektoloq idi. Kamilə Vəliyeva Azərbaycanda tətbiqi dilçilik üzrə ilk tədqiqatçıdır. 1963-cü ildə Azərbaycan Dövlər Universitetinin mexanika-riyaziyyat fakültəsini bitirmişdir. 1964-cü ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Dilçilik İnstitutunun məqsədli aspiranturasına daxil olmuş, 1971-ci ildə “Формальное описание синтеза азербайджанского языка” adlı namizədlik dissertasiyasını uğurla müdafiə edib filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır. 1997-ci ildə filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi almışdır. O, Respublika Ali Attestasiya Komissiyasının dil və ədəbiyyat üzrə ekspert şurasının üzvü olmuş, Dilçilik İnstitutunun Elmi Şurasının, Müdafiə Şurasının üzvüdür. 120-ə qədər məqalələri çap edilmişdir.

O, 1971-81-ci illərdə AMEA-nın Dilçilik İnstitutunda kiçik elmi işçi, 1981-91 illərdə böyük elmi işçi olmuş, 1991-ci ildən tədqiqatı mətnlərin avtomatik işlənməsi problemlərinə həsr edilmişdir. AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda qrup rəhbəri kimi fəaliyyət göstərmişdir. Qədim yazılı abidələrin kompüterin köməyi ilə linqivistik təhlilinə və s. dair bir sıra əsərlərin müəllifidir ^[1]. Hal-hazırda AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda “Kompüter dilçiliyi” şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışır^[2].

Elmi yaradıcılığı

Onun əsas elmi nailiyyətləri kimi maşın tərcüməsi sisteminin hazırlanması (Azərbaycan-ingilis dili tərcümə sistemi), kompüter dilçiliyi, statistik leksikoqrafiya, tezlik lüğətləri, əks lüğətlər, abidələrin dilinin linqvostatistik tədqiqi, avtomatik lüğətlərin tərtibi ilə bağlıdır. Vəliyeva Kamilə S.S.Səfərov və Z.M. Əmirov ilə birgə mətnlərin düzgünlüyünü yoxlayan “Korrektor” sisteminin qurulmasında işləmişdir.

Kitabları

1. Azərbaycan dilinin tezlik lüğəti (M.Ə.Mahmudov, V.Y. Pineslə). Bakı, 1977, 12 s.
2. Azərbaycan dili (dərs vəsaiti). Bakı, 1991, 70 s.
3. Tətbiqi dilçilik (dərs vəsaiti). Bakı, 1992, 250 s.
4. Tətbiqi dilçilik (xüsusi kursu). Bakı, 1992, 6 s.
5. Azərbaycanca-ingiliscə lüğət. Bakı, 1993, 7 s.
6. Hesablama texnikası terminləri lüğəti. Bakı, 1993, 5 s.
7. M.Fizulinin əsərlərinin statistik-distrubutiv təhlili (M.Ə.Mahmudov, Sultanov V.S., Məmmədov O., Rəhmanov C. ilə). Bakı, 1994.
8. Türkcə-rusca-azərbaycanca lüğət (M.Ə.Mahmudov, Sultanov V.S., Məmmədov O., Rəhmanov C. ilə). Bakı, 1995
9. Azərbaycan dilinin morfemlər lüğəti. Bakı, 1996.
10. Mətnin avtomatik sintaktik təhlili və sintezi. Bakı, 1996.
11. Kitabi-Dədə-Qorqud dastanlarının statistik distributiv təhlili (M.Ə.Mahmudov, Sultanov V.S., Məmmədov O., Rəhmanov C. ilə). Bakı, 1997, 78 s.
12. Kitabi-Dədə Qorqudun statistik təhlili. Bakı, 1999.
13. Mətnin avtomatik redaktəsi. Bakı, 2003.
14. Azərbaycan qəzet dilinin tezlik lüğəti. Bakı, 2004.
15. M.Füzulinin nəzm əsərlərinin əlifba-tezlik lüğəti. Bakı, 2004 ^[3].

Elmi məqalələri

1. Формальное описание расстановки морфем азербайджанского слова. Ученые записки АГУ, серия языка и лит. №1, 1968, c.69-76.
2. Алгоритмическое описание правил порождения азербайджанских словоформ. Ученые записки АГУ, серия языка и лит. №1, 1968, c.58-67.
3. Алгоритм расстановки морфем. Ученые записки АГУ, серия языка и лит. №1, 1969, с.64-70.
4. Программирование алгоритма расстановки морфем (E.Kalustova ilə). Тезисы докладов Всесоюзный конференции по тюркским языкам, Б., 1969.
5. Автоматическая расстановка и огласовка морфем азербайджанского слова (при машинном переводе). Статистическое и информационное изучение тюркских языков. Алма-ата, 1969, c.68-69.
6. Программирование алгоритма синтеза азербайджанского слова (E.Kalustova ilə). Известия АН Аз. ССР,серия физ.-мат .№3, 1971, c.19-23.
7. Dil və kibernetika (V.Y.Pines ilə). Elm və həyat, Bakı, 11, 1975, c.9.
8. Maşın tərcüməsi mümkündürmü (M.Mahmudovla). Elm və həyat. Bakı, 4, 1978, c.7-8.
9. Kibernetika ilə dilçiliyin münasibətlərinə dair (A.H.Vəliyev, M.Mahmudovla). Azərbaycan dilçiliyi məsələləri, Bakı, ADU, 1981, s.26-36.
10. Автоматический анализ на синтаксическом уровне. Тезисы докладов республиканской научной конференции”. Функциональные конструктивные уровни языковой системы. Б., 1980.
11. Обратные словари и оптимизация преподавания морфологии тюркских языков. Статис.оптимизация преподав. языков и инженер. линг.-ка Чимкент, 1980.
12. Dilin riyazi metodla tədqiqinə aid kitab (M.Mahmudovla). Az.SSRİ EA xəbərləri, ədəbiyyat, dil, incəsənət seriyası 2,B.,1981, c.133-134.
13. Azərbaycan dilinin əks lüğəti haqqında (V.Y.Pines ilə). Azərbaycan dili və ədəbiyyatı tədrisi, B.,1981, 1.c.62-64.
14. Инженерно-лингвистические исследования в тюркском языкознании. Переработка текста методами инженерной лингвистики. (A.Babanarov, M.Mahmudov, V.Y.Pineslə). Переработка текста методами инженерной лингвистики МГПИИЯ Всесоюзный конф., Минск, 1982, c.16-19.
15. О значении географического фактора в сохранении диалектных особенностей (на материале азерб. и гагаузского языков) (A.H.Vəliyevlə). IX конф. по диалектологии тюркских языков, Уфа, 1982.
16. Распознавание главных членов предложения при синтаксическом анализе азербайджанского текста с помощью ЭВМ. Проблемы развития и совершенствования респ. Системы научно-технической информации 25 мая, Б.,1983, c.76-77.
17. Проблема автоматической переработки текстов на азербайджанском языке. Тезисы докл. “Республиканская система научно-технической информации и опыт орг. Информационного обесп. Народного хозяйства.
18. Принципы построения систем лексико-грамматического перевода с тюркских языков (М.А. Махмудов, М.Г. Мамедова, В.Я. Пинес -lə). Международная конференция “Теория и практика научно-технического перевода” М., 1985, c.133-134.
19. Automatic dictionary on System of the Azerbaijani-Russian Symposium on automatic compilation of dictionaries (M.Ə.Mahmudov, V.Y. Pineslə). Symposium on automatic compilation of dictionaries. Tallinn, November 25-27, 1985 Summaries, c.81.
20. Kibernetika və dil. Депонированные научные работы. 12 (170) 1985, c. 190.
21. Автоматическое опознавание подлежащего и сказуемого в азербайджанском тексте. Депонированные научные работы. 4 . (174), 1986, c.176.
22. Автоматический синтаксический анализ текстов агглютинативных языков. Tarixi və tətbiqi dilçilik, Bakı, 1993, c.33-35.
23. Автоматическое распознавание словосочетания в тюркских языках (Z.Əmirovla). Dil, etnos və etnomiya, Bakı, 1994, c.76-77.
24. Kompüter Azərbaycan dilində danışır (O.Məmmədovla). “Elm və həyat”, 10, Bakı, 1987, c.13-14.
25. Kibernetika ilə dilçiliyinin münasibətlərinə dair “Azərbaycan dilçiliyi məsələləri” B., 1981, s. 26-36.
26. Некоторые вопросы синтаксического анализа при работе обучающим лингвистическим автоматом. Texniki və ali məktəblərdə dillərin öyrənilməsinin müasir problemləri Bakı, may, 1994, s.12.
27. Mətnin avtomatik redaktə edilməsi. Elmi-praktiki konfransın materialları. Bakı, yanvar,1995, s.61.
28. Sözformalarının sətirdən-sətrə avtomatik yolla keçirilməsi. Filologiya məsələləri: nəzəriyyə və metodika, B., 1995, s.19-20.
29. Orfoqrafiyanın avtomatik yolla yoxlanılması. Filologiya məsələləri: nəzəriyyə və metodika, B., 1995, s.15-16.
30. Azərbaycanca-ingiliscə avtomatik lüğətin tərtib prinsipləri. Tədqiqlər, B.,1998, s.30-36.
31. Azərbaycan dilçiliyində tətbiqi məsələlər. Filologiya məsələləri: nəzəriyyə və metodika, Bakı,1998, s.24-28.
32. Mətndə söz birləşmələrinin düzgünlüyünün yoxlanılması yolları. Tədqiqlər 3, Bakı, 1999, s.38-41.
33. Haqq yolunun carçısı (R.Eyvazova ilə). Tədqiqlər, 5, Bakı, 1999, s.286-289.
34. Əbədiyyata gedən yol. Tədqiqlər, 1, Bakı, 2000, s.5-13.
35. Linqvostatistika: fərziyyələr və reallıq (M.Mahmudovla). Tədqiqlər, 1, Bakı, 2000, s.56-63.
36. Dilçilik tədqiqatlarında kompüterlərin rolu. Tədqiqlər, 1, Bakı, 2000, s.52-56.
37. Metnin söz dizimi bakımından otomatik analizi və sintezi. Dil dərgisi (Language Journal) Sayı: 100 Şubat 2001, Ankara Unversitesi Basımevi 2001, s.83-86.
38. Dildəki morfoloji sapmaların avtomatik aşkar edilməsi. Tədqiqlər, 2, Bakı, s. 65-73.
39. Türkologiyada maşın tərcüməsi problem. Tədqiqlər, 1, Bakı, 2002, s. 113-119.
40. Maşın tərcüməsi sistemində morfoloji təhlil. Elm və həyat. Bakı, 1, 2004, s.18-27.
41. Azərbaycanda maşın tərcüməsi. Bilgi dərgisi, Fizika, riyaziyyat, yer elmləri. Bakı, 3, 2006, s.60-65.
42. Azərbaycan və ingilis dillərində sintaktik sintez. “Tədqiqlər”, 2, Bakı, 2009.
43. Millətləri bir-birinə yaxınlaşdıran əsər. “Azərbaycan və özbək dillərində termin yaradıcılığının əsas meylləri”, Bakı, 2010, s. 3-5.
44. Müxtəlifsistemli dillərdə sözlərin cümlədə avtomatik sıralanması. Mədəniyyətlərarası dialoq:pedaqoji və ədəbi aspektlər. Beynəlxalq elmi konfransın materialları (25-27 noyabr 2010), s. 151-152.
45. Müxtəlifsistemli dillərdə sözlərin cümlədə avtomatik sıralanması (Azərbaycan və ingilis dilləri materialları əsasında). Beynəlxalq iştiraklı distasion elmi konfransın materialları. Bakı, 2011, s.14-17.
46. Dilçilikdə riyazi medotlarin tətbiqi. Filologiya məsələləri, 2011, 3, Bakı, s.169-171.
47. Süni intellekdə tətbiqi dilçilik məsələləri. Tətbiqi dilçiliyin müasir problemləri. Beynəlxalq elmi konfrans (Azərbaycan, Bakı, 27-28 noyabr 2012).
48. Ehtimal-statistik metodların Azərbaycan dilçiliyində tətbiqi. Dilçilik İnstitutunun əsərləri. (Xüsusi buraxılış) Bakı, 2012, s.142-145.
49. Azərbaycan dilçiliyində modelləşdirmə. Tədqiqlər, Bakı, 2013, s. 64-67.
50. Azərbaycanda riyazi dilçiliyin müasir vəziyyəti. Türkologiya jurnalı, 1, 2014, Bakı, s.51-69

Rəhbərlik etdiyi aspirant və dissertantlar

1. Təranə Çərkəz qızı Şükürova. Müstəqillik qazanmış türk dövlətlərinin dillərində termin yaradıcılığının əsas meylləri (Azərbaycan və özbək dillərinin materialları əsasında ). Fil. e.n. Bakı, 2006.
2. Кулиева Зарифа Юсиф кызы. Определение оптимальной структуры автоматического словаря в системе машинного перевода. Баку, 2011.
3. Elza Əbülfət qızı Alışova. Türk dillərində söz köklərinin struktur-semantik təhlili. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru. Bakı, 2012