Kapitan Qrantın uşaqları (roman)

Bu məqalə "Kapitan Qrantın uşaqları" romanı haqqındadır. Digər mənaları üçün Kapitan Qrantın uşaqları (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın.

"Kapitan Qrantın uşaqları" (fr. Les Enfants du capitaine Grant) — fransız yazıçısı Jül Vern tərəfindən 1867-1868-ci illərdə yazılmış roman.

Kapitan Qrantın uşaqları
fr. Les Enfants du capitaine Grant
Müəllif	Jül Vern
Janr	macəra
Orijinalın dili	fransız dili
Ölkə	Fransa
Orijinalın nəşr ili	1867-1868
Tərcüməçi	Cabbar Məcnunbəyov
Növ	roman
Sonrakı	20 000 lye su altında
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bu roman fırtına nəticəsində gəmiləri qəzaya uğramış kapitan Qrant və iki matrosun axtarışından bəhs edir. Əsərdə müəllif dəniz və okeanları, Avstraliya, Yeni Zelandiya və Cənubi Amerikanın zəngin, gözəl və təkrarsız təbiətini təsvir etmişdir. Oxucu romanda maraqlı macəraların, süjet xəttindəki kəskin dönüşlərin şahidi olur. Əsərə incə yumor və nikbin ruh hakimdir.

Məzmun

Səfərin başlanması

Lord Eduard Qlenarvana məxsus "Dunkan" gəmisi Şotlandiya sularında üzərkən matroslar çəkic balığı tuturlar. Onun qarnını yararkən balığın mədəsindən butulka tapılır. Butulkada hansısa vacib sənədin ola biləcəyini ehtimal edən Qlenarvan və digər göyərtədə olanlar onu ehtiyatla sındırırlar. Həqiqətən də, butulkadan 3 dildə – ingilis, alman və fransız dillərində yazılmış məktub tapılır. Su yazıların çox hissəsini yuduğundan, ancaq bu məlum olur ki, romanda hadisələr cərəyan etdiyi vaxtdan bir il əvvəl kapitan Qrantın idarə etdiyi "Britaniya" gəmisi qəzaya uyğramış, kapitan Qrant və iki matros cənub yarımkürəsinin 37-ci en dairəsində hansısa sahilə çıxmışlar. Uzunluq dairəsini sənədlərdən oxumaq mümkün olmur.

Qlenarvan kapitan Qrantla bağlı məlumata malik olduğunu qəzetdə elan verərək Londona yola düşür. Burada dövlət adamları ilə görüşən Qlenarvan kapitan Qrantı xilas etmək üçün ekspedisiya göndərilməsinə nail ola bilmir. Onlar qəza yerinin dəqiq məlum olmaması, səfərin təhlükəli və məsrəfli olacağı və digər səbəblər gətirirlər, əsl səbəb isə kapitan Qrantın müstəqil Yeni Şotlandiya yaratmaq məqsədilə torpaq axtarışına çıxması olur.

Qlenarvanın evinə onun qəzetdə verdiyi elanı görərək kapitan Qrantın uşaqları – Robert və Meri Qrant ataları haqda məlumat öyrənmək ümidi ilə gəlirlər. Hökumətin qərarını öyrəndikdən sonra, Qlenarvanın arvadı, məşhur dənizçi qızı Elen Qlenarvan onu öz gəmiləri "Dunkan"da axtarışa çıxmağa inandırır. Özləri də əslən şotlandiyalı olan Qlenarvan və arvadı, onun qohumu mayor Mak-Nabs, həmçinin Robert və Meri Qrant da bortda olurlar. Gəmini gənc kapitan Con Manqls idarə edir. "Dunkan" Qlazqo şəhərindən yola çıxır. Gəmi yola düşəndən bir gün sonra gəmidə başqa bir sərnişinin də olduğu məlum olur – bu, gəmini Hindistana gedən gəmi ilə səhv salmış və 36 saat öz kayutasında yatıb qalmış fransız coğrafiyaşünas alim Jak Paqanel idi. Bu insan ensiklopedik biliyə malik idi, onun yeganə mənfi cəhəti – həddindən artıq huşsuz olması idi. Sərnişinlər onlarla səyahət etməyi ondan xahiş etdikdə, o, razılıq verir.

Cənubi Amerikada axtarış

Uzunluq dairəsi məlum olmadığından, qəzaya uğramış kapitan və matrosları 37-ci paralel üzrə müxtəlif yerlərdə ola bilərdilər. Məktubdakı yarımçıq sözlərə əsasən səyyahlar bu yerin Cənubi Amerikadakı Pataqoniya ola biləcəyini ehtimal edirlər. "Dunkan" onları Cənubi Amerikanın 37-ci paraleldəki qərb sahilində düşürərək, özü Cənubi Amerikanın həmin paraleldəki şərq sahilinə üzür. Səyyahlar 37-ci paralel üzrə Cənubi Amerikanı keçirlər. Yolun asan başlamasına baxmayaraq, təhlükələr getdikcə artır. Təbiət onların yolunda çox maneələr yaradır – dağlarda zəlzələ, susuzluq, Cənubi Amerikanın qırmızı canavarlarının hücumu, daşqın və digər təhlükələrin öhdəsindən mərdliklə gəlmələrinə baxmayaraq, səyyahlar Cənubi Amerikada kapitan Qrantın heç bir izini tapa bilmirlər.

Avstraliyada axtarış

37-ci paralel üzrə şərqə doğru axtarışa qərar verilir və "Dunkan" yolun üstündə, Atlantik okeanda yerləşən Tristan-Da-Kunya və Hind okeanında yerləşən Amsterdam adalarına üzür, lakin buralarda da heç bir izə rast gəlinmir. Gəmi Hind okeanını keçərək Avstraliya sahilinə yan alır.

Səyyahlar qonaqpərvər irlandiyalıya məxsus fermada qonaq qalırlar. O da qəzaya uğramış Britaniya gəmisi haqqında heç nə bilmir, lakin onun Ayrton adlı qulluqçusu söhbəti eşidərkən bildirir ki, o, Britaniya gəmisində bosman olmuşdur və gəmi Avstraliyanın şərq sahilində qəzaya uğramışdır. Ayrton əlavə edir ki, kapitan Qrant sağdırsa, o, mütləq Avstraliyadadır. Ayrton bələdçi olmağa razılıq verir, gəmi isə kapitan köməkçisi Tom Ostinin rəhbərliyi ilə Melbruna təmirə gedib orada növbəti təlimatları gözləməli idi.

Ekspedisiya ardıcıl uğursuzluqlara düçar olur, atlar növbə ilə ölür, fayton bataqlığa düşür və keçilməsi mümkün olmayan Snou çayının sahilində qalır. Qlenarvan Ayrton vasitəsilə Dunkana Avstraliyanın şərqində 37-ci paraleldə gözləmək üçün əmr göndərmək istəyərkən mayor Mak-Nabs Ayrtonu ifşa edir. Sən demə, Ayrton qaçmış katorqaçı canilər dəstəsinin başçısı imiş və atların ölməsi, faytonun bataqlığa düşməsi onun planı imiş. O dəstəni Snou çayının sahilində çıxılmaz vəziyyətdə qoyaraq özü dəstəsilə Dunkanı ələ keçirmək istəyirdi. Ayrton Qlenarvanı yaralayaraq qaçır, Qlenarvan digər adamdan Dunkana məktub göndərir. Lakin Ayrtonun dəstəsi yolda onu yaralayaraq məktubu ondan alırlar. Ayrton məktubla Melburna tələsir, Qlenarvanın dəstəsi isə piyada İden portuna çataraq ordan Melbruna teleqraf göndərir. Burada Qlenarvan öyrənir ki, Dunkan artıq Melburnu naməlum istiqamətdə tərk etmişdir və qərara gəlir ki, onun gəmisi quldurların əlinə keçərək pirat gəmisinə çevrilmiş, gəmidəkilər isə öldürülmüşdür.

Yeni Zelandiyada axtarış

Avstraliyanın 37-ci paraleldəki şərq sahillərini araşdırdıqdan və qəzaya uğramış gəmi izlərini orada tapmadıqdan sonra, Qlenarvan Ayrtonun yalan danışdığına və kapitan Qrantın Avstraliyada olmadığına əmin olur və beləliklə, Avropaya qayıtmağa qərar verir. Lakin Avropaya gedən gəmi olmadığından, səyyahlar Avropa ilə nisbətən sıx gediş-gəliş olan Oklend şəhərinə getmək qərarına gəlirlər. Üstəlik bu şəhər də 37-ci paralelin üzərində idi. Səyyahlar ticarət gəmisinə minərək Yeni Zelandiyaya yolda düşürlər, lakin onun qərb sahilində, Oklenddən xeyli kənarda gəmiləri qəzaya uğrayır. Onlar gəminin qırıqlarından sal düzəldərək sahilə üzürlər.

Buradan Oklendə gedən yol çox təhlükəli idi. Yeni Zelendiyada ingilislərlə yerli adamyeyən Maori qəbilələri arasında müharibə gedirdi. Yolda dəstə dumana düşərək azır və maorilər tərəfindən əsir götürülür. Onları ingilislərdə əsir olan kahinlə dəyişmək istəyirlər, lakin kahinin öldürüldüyünü biləndə, vəhşilər onları yemək qərarına gəlirlər. Bununla belə, gecə onlar qaçmağa müvəffəq olurlar və Yeni Zelandiyanın şərq sahilinə çatanda, burda gəmiyə rast gəlirlər. Hamının böyük təəccübünə baxmayaraq, bu gəmi "Dunkan" idi və onu quldurlar yox, Tom Ostin idarə edirdi.

Sonluq

Tabor adasında tərk edilmiş Ayrton "Dunkan"ın yola düşməsinə baxır

"Dunkan"ın quldurların əlinə keçməməsinin yeganə səbəbi bu idi ki, huşsuz coğrafiyaşünas Jak Paqanel Qlenarvanın Tom Ostinə məktubunu yazarkən, səhv edərək "Avstraliyanın şərq sahili" əvəzinə "Yeni Zelandiyanın şərq sahili" yazmışdı. Məktubu çatdıran Ayrton, Tom Ostini bunun səhv olduğuna nə qədər inandırmağa çalışsa da, işində dəqiq olan kapitan köməkçisi ona qulaq asmamışdı. Yolda Ayrton gəmidə matrosları ətrafına yığmağa cəhd edərək üsyan qaldırmaq istəmiş, lakin onu tutub kayutaya salaraq ağzını kilidləmişdilər.

Qlenarvan Ayrtonun bildiyi hər şeyi ondan çıxarmaq istəyirdi. Ayrton onu ingilis hökumətinə təhvil verməmək, bunun əvəzində hansısa kimsəsiz adada düşürməyin əvəzində bildiklərini danışmağa razı olur. Ayrton həqiqətən də "Britaniya" gəmisində bosman olmuşdu, lakin kapitan Qrantla dalaşdıqdan sonra, gəmidə üsyan qaldırmaq istəmiş, üsyanın qarşısı alınmışdı. Kapitan Qrant onu Avstraliya sahilində gəmidən düşürmüşdü. Gəminin qəzaya uğramasını isə o yalnız Qlenarvanın irlandiyalı ev sahibi ilə söhbətinə gizli qulaq asarkən eşitmişdi. Avstraliyada o, Ben Coys adıyla Pert həbsxanasından qaçmış katorqaçılar dəstəsinə başçılıq edirdi. İrlandiyalının evində özünü sadiq qulluqçu göstərərək bir gün onları öldürüb fermanı ələ keçirmək və gəmi almaq istəyirdi. "Dunkan" haqqında eşidən kimi isə, bu ona daha yaxşı variant kimi görünmüş, Qlenarvanın dəstəsini çıxılmaz vəziyyətdə qoyaraq gəmiyə sahib olmaq istəmişdi.

Bu məlumatın kapitan Qrantın axtarışına heç bir xeyir vermədiyinə baxmayaraq, Qlenarvan sözünün üstündə duraraq Ayrtonu kimsəsiz adada düşürür. Bu ada 37-ci paraleldə gedilməmiş yeganə yer – kiçik Tabor adası idi. Adaya yaxınlaşarkən tonqal yandığı görünür, qayıq salıb adaya getdikə isə burdakıların kapitan Qrant və iki matros olduğunu görürlər.

Kapitan Qrant və matroslar xilas olunur, səyyahlar Şotlandiyaya qayıdırlar. Meri Qrant "Dunkan"ın kapitanı Con Manqlsa ərə gedir, Paqanel mayor Mak-Nabsın bacısı ilə evlənir. Robert Qrant dənizçilik akademiyasına daxil olur. Ayrtonu isə, tövbə edəcəyini ümid edərək, adada buraxırlar. Burada o, 12 il – Jül Vernin digər romanı "Sehrli Ada"nın hadisələrinə qədər qalır.

Elmi əhəmiyyəti

Jül Verinin bir çox əsərlərindəki kimi, bu əsər də həmin dövrə aid çoxlu coğrafi, tarixi və digər məlumatlarla zəngindir. Əsərdəki personajlardan əsasən birinin – coğrafiyaşünas alim Paqanelin dilindən Cənubi Amerika, Avstraliya və Yeni Zelandiyanın tarixindən, avropalılar tərəfindən kəşf olunmasından, oranı tədqiq etmiş səyyahlardan və onların başına gələnlərdən, bu yerlərin təbiətindən, yerli əhalinin xüsusiyyətlərindən çox danışılır.

İngilislərin Avstraliya və Yeni Zelandiyanı necə müstəmləkə etməsi, buraların yerli əhalisinin necə sıxışdırılması və məhv edilməsi, burada yeni ingilis dövlətlərinin qurulması və inzibati ərazi bölgüsünün aparılması təsvir olunur.

Avstraliyada tapılmış qızıl yataqlarına Avropadan minlərlə insanın axışması, burada varlananlar və müflis olanlar, sonradan burada qayda-qanun yaradılması kimi bir çox hadisələr haqqında faktlarla danışılır.

Nəşri

Əsər ilk dəfə məşhur redaktor və naşir Pyer-Jül Hetzel tərəfindən çap olunmuşdur və ilk nəşrdə Eduard Ryu tərəfindən çəkilmiş çoxlu illüstrasiyalar var idi. İkinci dəfə 1876-cı ildə "Routledge" nəşriyyatı tərəfindən üç cildli və "Dünya ətrafında səyahət" adı ilə çap olundu. Bu cildlər "Cənubi Amerika", "Avstraliya" və "Yeni Zelandiya" adlanırdılar.

Azərbaycan dilindəki ilk nəşri

Əsər Azərbaycan dilinə Cabbar Məcnunbəyov tərəfindən tərcümə olunmuş və bir neçə dəfə çap olunmuşdur. Tərcümə rus dilindən edilmişdir.

1930 – Bakı, Azərnəşr

1948 – Bakı, Uşaqgəncnəşr

1978 – Bakı, Yazıçı

2004 – Bakı, Öndər

Sonuncu dəfə 2004-cü ildə, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında" Sərəncamının icrası olaraq nəşr edilmişdir.

Bu kitab həmçinin yuxarıdakı sərəncama əsasən tərcümə olunmuş kitabların bəzilərilə birlikdə ilk Azərbaycandilli elektron kitab qurğusuna da (e-book reader) daxil edilmişdir

Ekranlaşdırılması

• 1913 — Kapitan Qrantın uşaqları (fr. Les enfants du capitaine Grant), Fransa, rejissorlar — Viktori-Qippolit Jasse, Henri Russel, Jozef Fevr, ssenari — Jül Vern, Mişel Vern. Səssiz film.
• 1936 — Kapitan Qrantın uşaqları (rus. Дети капитана Гранта), SSRİ, rejissor — Vladimir Vaynştok, baş rolda — Nikolay Çerkasov.
• 1962 — Qəzaya uğrayanların axtarışında (ing. In Search of the Castaways), ABŞ, rejissor — Robert Stivenson, baş rollarda — Moris Şevalye, Heyli Mils və Corc Sanders.
• 1985 — Kapitan Qrantın axtarışında (rus. В поисках капитана Гранта), Bolqarıstan-SSRİ, 7 seriyalı film. Rejissor — Stanislav Qovoruxin, baş rollarda — Nikolay Yeryomenko, Lembit Ulfsak, Aleksandr Abdulov, Kosta Tsonev, Anya Pençeva.

Xarici keçidlər

• Jül Vern. Kapitan Qrantın uşaqları /Tərcümə edəni: Cabbar Məcnunbəyov; Ön sözün müəllifi: Əziz Gözəlov..- B.: Öndər , 2004.-552 s.
• The Illustrated Jules Verne — Les Enfants du capitaine Grant (1865-66) Arxivləşdirilib 2012-01-16 at the Wayback Machine — Orijinal nəşrin şəkilləri