Karbon qazı

Karbon qazı CO₂ ,karbon(IV) oksid, karbon dioksid.

Karbon qazı
Ümumi
Kimyəvi formulu	CO2
Molyar kütlə	44,01 q/mol q/mol
Fiziki xassələri
Sıxlıq	44,01 q/sm q/sm³
Termik xüsusiyyətlər
Ərimə nöqtəsi	-78  °S
Qaynama nöqtəsi	-57  °S
Buxarın təzyiqi	5.724.862,5 Pa
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm.	124-38-9
PubChem	280
RTECS	FF6400000
ChEBI	16526
BMT nömrəsi	1013
ChemSpider	274

Изменения концентрации CO₂ в ppm на протяжении последних 400 тыс. лет (сверху — за последнюю тысячу лет)

Fiziki xassələri

Rəngsiz, iysiz qazdır. Havadan ağırdır. Yanmır və yanmanın qarşısını alır. Atmosfer təzyiqdə -78,5 °C-dən aşağı temperaturda karbon qazı mayeləşmədən birbaşa bərk hala keçir. Ona görə də "quru buz" adlanır.

Alınması

Sənayedə:

• Təbii mineralların parçalanmasından:

CaCO3 □(→┴t ) CaO + CO2

• Təbii qazın yandırılmasından:

CH₄ + 2O₂ → CO₂ + 2H₂O

• Laboratoriyada karbonat turşusunun duzlarına qüvvətli turşularla təsir etməklə alınır

Na₂CO₃ + 2HCl → 2NaCl + CO₂ + H₂O

Kimyəvi xassələri

CO₂ − karbonat turşusunun anhidrididir. Turşu oksidlərinin ümumi xassələrini göstərir:

• CO₂+ H₂O↔ H₂CO₃
• Na₂O + CO₂→Na₂CO₃
• 2NaOH + CO₂ → Na₂CO₃ H₂O

Karbon qazını əhəng suyu ilə təyin edirlər:

• Ca(OH)₂ + CO₂ → CaCO₃ +H₂O

Karbon qazı ammonyakla karbamid əmələ gətirir:

• CO₂ + 2NH₃ □(→┴t ) CO(NH₂)2 + H₂O

Oksidləşdirici kimi kömür və magneziumla reaksiyaya daxil olur:

• CO₂ + C □(→┴t ) 2CO
• CO₂ + 2Mg □(→┴t ) 2 MgO + C

Təbiətdə bitkilərin yaşıl yarpaqlarında(xlorofildə) fermentlərin iştirakı ilə havada olan karbon qazı və torpaqdan udulmuş su hesabına fotosintez prosesi gedir, qlükoza sintez olunur:

• 6CO₂ + 6 H₂O □(→┴hϑ ) C₆H₁₂O₆ + 6O₂

Toksikliyi

Zəhərli qaz deyil, amma havada karbon qazının normadan çox olması orqanizmə zəhərləyici təsir göstərərək hipoksiyaya səbəb olur.Tərkibində 1,5-3% CO₂ olan hava ilə uzun müddət ( bir neçə gün) nəfəs aldıqda qusma və başgicəllənmə başlayır, CO₂ 6%-dən çox olduqda isə ürəyin fəaliyyəti zəifləyir və həyat üçün təhlükəli vəziyyət yaranır..

Tətbiqi

Karbon qazı soda, qazlı içkilərin, karbamidin, yuyucu vasitələrin istehsalında, quru buzun alınmasında istifadə olunur. Həmçinin neftin çıxarılmasında, pensilin istehsalında, mədənlərdə partlayıcı maddələrin soyudulmasında, yanğının söndürülməsində tətbiq olunur.

Mənbə

1. Краткая химическая энциклопедия.М., изд."Советская энциклопедия", 1967, т.V, с 314-315.
2. Химический энциклопедический словарь. М., изд. "Советская энциклопедия", 1983, с.602.