Karmen (fr. Carmen) — fransız bəstəkarı Jorj Bizenin Lüdovik HaleviAnri Melyakın librettosuna bəstələdiyi 4 pərdəli faciə janrında opera. Operanın librettosunun süjeti Prosper Merimenin eyniadlı novellasından götürülmüşdür. Opera 1874 cü ildə yazılmışdır. Onun primyerası 3 mart 1875 ci ildə Parisdə, “Opera-Komik”də baş tutmuşdur. Lakin opera tam iflasa uğrayır. O dövr üçün müasir sayılan parislilər opera səhnəsindəki çılpaq reallıqları həzm edə bilmir. Paris qəzetləri operanı tənqid atəşinə tutmaqda bir- biri ilə elə bir bəhsə girmişdilər.

Karmen
fr. Carmen
Primyeranın afişası, 1875
Bəstəkar Jorj Bize
Librettoçu Lüdovik Halevi, Anri Melyak
Dili fransızca
Süjet Prosper Merimenin eyniadlı novellasından
Janr Faciə
Pərdə 4
Yaradılma tarixi 1874
İlk səhnələşdirmə 3 mart 1875[1]
Hadisələrin baş verdiyi yer İspaniya
Premyera 3 mart 1875
Paris, “Opera-Komik”
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Paris qəzetləri tənqid edərək yazırdı:

Ailənin təvazökar anaları, hörmətli ataları! Ənənəvi olaraq axşam əylənmək məqsədi ilə qızınızı ya zövcəlnizi ora (Karmen operasına) aparırsınız. Siz rədd edilmiş sevgilinin xəncərindən bu rüsvayçı həyata son qoyulanadək, qatır bələdçisinin qucağından suvarinin qucağına, oradan toreadorun qucağına atılan bu fahişəni görəndə, görəsən hansı hisslər keçirəcəksiniz [2].

Personajlar

redaktə
 
Qalli-Marye Selestina — Karmen rolunun ilk ifaçısı, Nadar fotostudiyası
Personajlar Səs Primyera ifaçıları
3 mart 1875
Dirijor: Adolf Delofr
Karmen mezzosoprano ya soprano Qalli-Marye Selestina
Don Xoze tenor Pol Leri
Eskamilyo bariton Jak Bui
Mikaela soprano Marqarita Şapyuyi
Sunyiqa bas Ejen Düfriş
Morales bariton Edmon Düvernua
Fraskita soprano Alisa Dükass
Mersedes mezzosoprano Ester Şevalye
Dankayro bariton Pyer-Arman Potel
Pemendado tenor Barno
Lilas-Pastya oxumasız M. Nathan
Bələdçi oxumasız M. Test
Zabitlər, əsgərlər, küçə uşaqları, siqar fabrikinin işçiləri,
gənc insanlar, qaraçılar, qaçaqmalçılar, toreadorlar, pikadorlar, kütlə

I Pərdə

redaktə

Sevilya, siqar fabrikinin yanında suvari eskadronu düşərgə salır. Əsgərlər fabrikdə çalışan gözəl qızlarla əylənirlər. Süvari Xozenin sorağı ilə Mikaela ora yetişir, lakin əsgərlər ona Xozenin başqa eskadronda olduğunu tezliklə həmin eskadronun onları əvəz edəcəyini ona deyirlər. Mikaela gedir. Tezliklə Xozenin xidmət etdiyi eskadron ora yetişir. Kapitan Çuniqa serjant Xoze ilə söhbət edərək, siqar fabrikinin cazibəli qızlarından söz salır. Xoze eskadronda yeganə adamdır ki, fabrik qızları ilə maraqlanmır — o, Mikaela ilə nişanlıdır. Fabrikin fasilə zəngi çalınır və qızlar damaqlarında siqar küçəyə çıxırlar. Kişilər dərhal onları haqlayırlar. Bu zaman canlar yaxan qaraçı Karmen gəlir. O, bütün kişilərin ona necə həsəd aparmasından, onları barmağına dolamaqdan, ələ salıb gülməkdən həzz alır. Heç kim hətta onun özü belə bilmir ki, bu gün, sabah kim onun şikarına çevriləcək. Beləki Xozenin ona laqeyd olması Karmenə xoş gəlmir və o, Xozenin ayaqları altına gül atır. Elə bu dəm fabrik zəngi çalınır, qızlar dərhal iş başına dönürlər. Qayıdan nişanlısı Mikaela, Xozeyə anasından xəbər gətirir və onun necə tənha olduğunu deyir. Mikaela getdikdən sonra fabrikdə qiyamət qalxır. İşçilər arasındakı qalmaqal bıçaqlaşma ilə bitir. Günahkar Karmen çıxır. Kapitan Sunyiqa Xozeyə Karmenə göz qoymagi əmr edir, özü isə order dalınca gedir. Bu müddət ərzində Karmen öz cazibədarlığı ilə Xozeni yoldan çıxarır. Həbs orderi gələnədək Xoze Karmenə qaçmaqda kömək edir.

 "Məhəbbət üsyankar quşdur"
fr. “L'amour est un oiseau rebelle”
(“Məhəbbət üsyankar quşdur”)

II Pərdə

redaktə

hadisədən iki ay keçmiş. “Lilas Pastya” tavernasında Karmen rəfiqələri ilə müştəriləri öz rəqsləri ilə əyləndirirlər. Onları içində kapitan Sunyiqada vardır. O, Karmenə xəbər verir ki, ona qaçmaqda kömək etdiyinə görə Xoze türməyə salınmışdır. Indi o azaddır və Karmeni görmək üçün bura gələcəkdir. Kütlənin əhatəsində daxil olan toreador Eskamilyo Karmenin gözəlliyinə məftundur. Taverna bağlandıqdan sonra orada qaçaqmalçılar — Dankayro, Remendado, Karmen, Fraskita və Mersedes qalırlar. Onlar növbəti iş dalınca getməyə hazırlaşırlar. Karmen imtina edərək Xozeni gözləyəcəyini bildirir. Qaçaqmalçılar Karmenə Xozeni də onlara cəlb etməyi təklif edirlər. Xoze gəlir. Düşərgə şeypuru gecə davamiyyətinə səsləyir. Karmen yenə öz məharətini işə salaraq Xozenin qalmasını istəyir. Düşərgə və eşq arasında qalan Xoze kapitan Sunyiqanın əmrinə tabe olmayaraq ona qılınc çəkir. Beləliklə fərari olan Xoze qaçaqmalçılara qoşulmağa məcbur olur.

III Pərdə

redaktə

Bir müddət sonra dağlarda, sərhəddə yaxın bir yer. Qaçaqmalçılar yeni bir iş başındadırlar. Karmen get-gedə Xozedən soyumağa başlayər. Xoze özü də tutduğu işdən heç də məmnun deyil. Karmen və Xoze arasında küskünlük höküm sürür. Qaçaqmalçılar sərhəddə gedərək Xozeni burada gözətçi qoyurlar. Nişanlısı Mikaela dağlara gələrək Xozeni axtarır. Bu zaman oç Xozeni kimisə gülləyə tutaraq gizlənir. Lakin Xozenin gülləsi boşa çıxır. Onun qarşısında Eskamilyio peyda olur, oç da etiraf edir ki, Karmeni axtarır və Xoze haqqında o, hər şeyi bilir. Xoze və Eskamilio arasındaki duelə qaçaqmalçılar geri dönmərləri ilə mane olurlar. malı götürüb getmək istəyən qaçaqmalçılar Mikaelanı görürlər və onu öldürmək istəyərkən Xoze onu qoruyur. Xoze və Eskamilo arasında gərgin mübahisə baş verir. Xozeni sakitləşdirən Mikaela ona anasının ölüm ayağında onun yolunu gözlədiyini deyir. İndi o, anasına dönməyə qərar verir. Lakin and içir ki, mütləq geri dönüb Karmeni tapıb bu məsələyə son qoyacaqdır. Eskamilio hamını Sevilzaza manejə, öküz döyüşünə tamaşaya dəvət edir.

IV Pərdə

redaktə

Sevilya manej önündəki kütlə ilə dolu meydan. Öküz döyüşünə hazırlıq gedir. Ətrafda hamı şənlənir. Nəhayət Eskamilyo peyda olur. Fraskita və Mersedes Karmenə Xozeni onu izlədiyini deyirlər. Lakin Karmen onunla görüşməkdən qorxmur. Hamı manejə çəkildikdən sonra Xoze Karmenin yolunu kəsirək, qabaqlar onu necə sevdiyini ona xatırladır. Ondan geri dönməsini göz yaşı tökərək xahiş edir, sonra isə hədələyir. Artıq gecdir. Karmen onu daha sevmir. Bundan çarəsiz qalan Xoze Karmeni öldürür və onu həbs edirlər.

İstinadlar

redaktə
  1. Archivio Storico Ricordi. 1808.
  2. ""Karmen", J. Bize". 2008-02-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-06-26.

Xarici keçidlər

redaktə

Həmçinin bax

redaktə