Karmen (opera)

Karmen (fr. Carmen) — fransız bəstəkarı Jorj Bizenin Lüdovik, Halevi və Anri Melyakın librettosuna bəstələdiyi 4 pərdəli faciə janrında opera. Operanın librettosunun süjeti Prosper Merimenin eyniadlı novellasından götürülmüşdür. Opera 1874 cü ildə yazılmışdır. Onun primyerası 3 mart 1875 ci ildə Parisdə, “Opera-Komik”də baş tutmuşdur. Lakin opera tam iflasa uğrayır. O dövr üçün müasir sayılan parislilər opera səhnəsindəki çılpaq reallıqları həzm edə bilmir. Paris qəzetləri operanı tənqid atəşinə tutmaqda bir- biri ilə elə bir bəhsə girmişdilər.

Karmen
fr. Carmen
Primyeranın afişası, 1875
Bəstəkar	Jorj Bize
Librettoçu	Lüdovik, Halevi, Anri Melyak
Dili	fransızca
Süjet	Prosper Merimenin eyniadlı novellasından
Janr	Faciə
Pərdə	4
Yaradılma tarixi	1874
İlk səhnələşdirmə	3 mart 1875
Hadisələrin baş verdiyi yer	İspaniya
Premyera	3 mart 1875 Paris, “Opera-Komik”
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Paris qəzetləri tənqid edərək yazırdı:

Ailənin təvazökar anaları, hörmətli ataları! Ənənəvi olaraq axşam əylənmək məqsədi ilə qızınızı ya zövcəlnizi ora (Karmen operasına) aparırsınız. Siz rədd edilmiş sevgilinin xəncərindən bu rüsvayçı həyata son qoyulanadək, qatır bələdçisinin qucağından suvarinin qucağına, oradan toreadorun qucağına atılan bu fahişəni görəndə, görəsən hansı hisslər keçirəcəksiniz .

Personajlar

Qalli-Marye Selestina — Karmen rolunun ilk ifaçısı, Nadar fotostudiyası

Personajlar	Səs	Primyera ifaçıları 3 mart 1875 Dirijor: Adolf Delofr
Karmen	mezzosoprano ya soprano	Qalli-Marye Selestina
Don Xoze	tenor	Pol Leri
Eskamilyo	bariton	Jak Bui
Mikaela	soprano	Marqarita Şapyuyi
Sunyiqa	bas	Ejen Düfriş
Morales	bariton	Edmon Düvernua
Fraskita	soprano	Alisa Dükass
Mersedes	mezzosoprano	Ester Şevalye
Dankayro	bariton	Pyer-Arman Potel
Pemendado	tenor	Barno
Lilas-Pastya	oxumasız	M. Nathan
Bələdçi	oxumasız	M. Test
Zabitlər, əsgərlər, küçə uşaqları, siqar fabrikinin işçiləri, gənc insanlar, qaraçılar, qaçaqmalçılar, toreadorlar, pikadorlar, kütlə

I Pərdə

Sevilya, siqar fabrikinin yanında suvari eskadronu düşərgə salır. Əsgərlər fabrikdə çalışan gözəl qızlarla əylənirlər. Süvari Xozenin sorağı ilə Mikaela ora yetişir, lakin əsgərlər ona Xozenin başqa eskadronda olduğunu tezliklə həmin eskadronun onları əvəz edəcəyini ona deyirlər. Mikaela gedir. Tezliklə Xozenin xidmət etdiyi eskadron ora yetişir. Kapitan Çuniqa serjant Xoze ilə söhbət edərək, siqar fabrikinin cazibəli qızlarından söz salır. Xoze eskadronda yeganə adamdır ki, fabrik qızları ilə maraqlanmır — o, Mikaela ilə nişanlıdır. Fabrikin fasilə zəngi çalınır və qızlar damaqlarında siqar küçəyə çıxırlar. Kişilər dərhal onları haqlayırlar. Bu zaman canlar yaxan qaraçı Karmen gəlir. O, bütün kişilərin ona necə həsəd aparmasından, onları barmağına dolamaqdan, ələ salıb gülməkdən həzz alır. Heç kim hətta onun özü belə bilmir ki, bu gün, sabah kim onun şikarına çevriləcək. Beləki Xozenin ona laqeyd olması Karmenə xoş gəlmir və o, Xozenin ayaqları altına gül atır. Elə bu dəm fabrik zəngi çalınır, qızlar dərhal iş başına dönürlər. Qayıdan nişanlısı Mikaela, Xozeyə anasından xəbər gətirir və onun necə tənha olduğunu deyir. Mikaela getdikdən sonra fabrikdə qiyamət qalxır. İşçilər arasındakı qalmaqal bıçaqlaşma ilə bitir. Günahkar Karmen çıxır. Kapitan Sunyiqa Xozeyə Karmenə göz qoymagi əmr edir, özü isə order dalınca gedir. Bu müddət ərzində Karmen öz cazibədarlığı ilə Xozeni yoldan çıxarır. Həbs orderi gələnədək Xoze Karmenə qaçmaqda kömək edir.

Habanera ariyası
fr. “L'amour est un oiseau rebelle”
(“Eşq azad bir quşdur”)

{| class="" style="border-collapse:collapse; background:transparent; width:100%; text-align:left;"

|-valign="top"

| style="text-align: left; vertical-align: top; " | (fransızca)

L'amour est un oiseau rebelle
que nul ne peut apprivoiser,
et c'est bien en vain qu'on l'appelle,
s'il lui convient de refuser.
Rien n'y fait, menace ou prière,
l'un parle bien, l'autre se tait:
Et c'est l'autre que je préfère,
Il n'a rien dit mais il me plaît.
L'amour! L'amour! L'amour! L'amour!

 •  •  •

L'amour est l'enfant de Bohême,
Il n'a jamais, jamais connu de loi;
Si tu ne m'aimes pas, je t'aime;
Si je t'aime, prends garde à toi! (Prends garde à toi!)
Si tu ne m'aimes pas,
Si tu ne m'aimes pas, je t'aime; (Prends garde à toi!)
Mais si je t'aime, si je t'aime;
Prends garde à toi!

 •  •  •

L'oiseau que tu croyais surprendre
Battit de l'aile et s'envola.
L'amour est loin, tu peux l'attendre;
Tu ne l'attends plus, il est là.
Tout autour de toi, vite, vite,
Il vient, s'en va, puis il revient.
Tu crois le tenir, il t'évite,
Tu crois l'éviter, il te tient!

| style="text-align: left; vertical-align: top; " | (azərbaycanca, hərfi tərcümə)

Eşq azad bir quşdur
Heç kəs onu ram edə biməz,
Onu səsləməyin əbəsdir,
Əl çəkəsən gərək
Əbəsdir hədələr və yalvarmalar
Kimi tərif edır, kimisi susur
Mən susanı seçirəm:
Bir söz deməsə də mənə xoşdur
Eşq! Eşq! Eşq! Eşq!

 •  •  •

Eşq - İlahə övladı,
O, qayda-qanun bilməz;
Boynuna al ki mənə vurulmusan, necə ki, mən sənə;
Əgər mən sənə vurulmuşamsa! (Özünü gözlə!)
Deki məni sevmirsən,
Deki məni sevmirsən, necə ki, mən səni! (Özünü gözlə!)
Əgər mən səni sevirəmsə,
Əgər mən səni sevirəmsə, özünü gözlə!

 •  •  •

Hesab edirsən ki, o quşu tutmusan,
Qanad açaraq uçub gedir —
Eşq artıq uzaqlarda, sən isə intizarda;
Gözlənilmədikdə isə — budur burada!
Dərhal, cəld ətrafında
Çırpınar, uçar, geri dönər,
Fikirləşirsən onu tutmusan — o qaçır,
Fikirləşirsən ondan qaçmısan — budur onun ixtiyarındasan!

|}

II Pərdə

hadisədən iki ay keçmiş. “Lilas Pastya” tavernasında Karmen rəfiqələri ilə müştəriləri öz rəqsləri ilə əyləndirirlər. Onları içində kapitan Sunyiqada vardır. O, Karmenə xəbər verir ki, ona qaçmaqda kömək etdiyinə görə Xoze türməyə salınmışdır. Indi o azaddır və Karmeni görmək üçün bura gələcəkdir. Kütlənin əhatəsində daxil olan toreador Eskamilyo Karmenin gözəlliyinə məftundur. Taverna bağlandıqdan sonra orada qaçaqmalçılar — Dankayro, Remendado, Karmen, Fraskita və Mersedes qalırlar. Onlar növbəti iş dalınca getməyə hazırlaşırlar. Karmen imtina edərək Xozeni gözləyəcəyini bildirir. Qaçaqmalçılar Karmenə Xozeni də onlara cəlb etməyi təklif edirlər. Xoze gəlir. Düşərgə şeypuru gecə davamiyyətinə səsləyir. Karmen yenə öz məharətini işə salaraq Xozenin qalmasını istəyir. Düşərgə və eşq arasında qalan Xoze kapitan Sunyiqanın əmrinə tabe olmayaraq ona qılınc çəkir. Beləliklə fərari olan Xoze qaçaqmalçılara qoşulmağa məcbur olur.

III Pərdə

Bir müddət sonra dağlarda, sərhəddə yaxın bir yer. Qaçaqmalçılar yeni bir iş başındadırlar. Karmen get-gedə Xozedən soyumağa başlayər. Xoze ğzü də tutduğu işdən heç də məmnun deyil. Karmen və Xoze arasında küskünlük höküm sürür. Qaçaqmalçılar sərhəddə gedərək Xozeni burada gözətçi qoyurlar. Nişanlısı Mikaela dağlara gələrək Xozeni axtarır. Bu zaman oç Xozeni kimisə gülləyə tutaraq gizlənir. Lakin Xozenin gülləsi boşa çıxır. Onun qarşısında Eskamilyio peyda olur, oç da etiraf edir ki, Karmeni axtarır və Xoze haqqında o, hər şeyi bilir. Xozü və Eskamilio arasındaki duelə qaçaqmalşılar geri dönmərləri ilə mane olurlar. malı götürüb getmək istəyən qaçaqmalçılar Mikaelanı görürlər və onu öldürmək istəyərkən Xoze onu qoruyur. Xoze və Eskamilo arasında gərgin mübahisə baş verir. Xozeni sakitləşdirən Mikaela ona anasının ölüm ayağında onun yolunu gözlədiyini deyir. İndi o, anasına dönməyə qərar verir. Lakin and içir ki, mütləq geri dönüb Karmeni tapıb bu məsələyə son qoyacaqdır. Eskamilio hamını Sevilzaza manejə, öküz döyüşünə tamaşaya dəvət edir.

IV Pərdə

Sevilya manej önündəki kütlə ilə dolu meydan. Öküz döyüşünə hazırlıq gedir. Ətrafda hamı şənlənir. Nəhayət Eskamilyo peyda olur. Fraskita və Mersedes Karmenə Xozeni onu izlədiyini deyirlər. Lakin Karmen onunla görüşməkdən qorxmur. Hamı manejə çəkildikdən sonra Xoze Karmenin yolunu kəsirək, qabaqlar onu necə sevdiyini ona xatırladır. Ondan geri dönməsini göz yaşı tökərək xahiş edir, sonra isə hədələyir. Artıq gecdir. Karmen onu daha sevmir. Bundan çarəsiz qalan Xoze Karmeni öldürür və onu həbs edirlər.

Xarici keçidlər

• Carmen operasının librettosunun tam mətni  (rus.)
• Carmen: Berlin, Münhen, Sürix və Parisdə oynanılan Karmen operasından foto və səhnələr
• Arena di Verona June, 2013 Carmen Act 1V
• Carmen (Georges Bizet) - Arena di Verona 2012
• Claudio Sgura - L'aria del Toreador - Arena di Verona 2012
• Carmen by Georges Bizet, Chanson Bohème - Arena di Verona 2012
• “Karmen” yenidən səhnədə