Karolinq intibahı
Karolinq intibahı (VIII-IX əsrlər) (ing. Carolingian Renaissance) — Avropada intellektual, mədəni və bədii dirçəliş dövrü olaraq tanınır.[1] Hərəkat, Frank İmperatorluğu dövründə, xüsusən də Böyük Karlın (fr. Charlemagne)[2] və onun davamçılarının hakimiyyəti altında baş vermişdir. İntibahın məqsədi Avropada mədəniyyəti, təhsili və dini həyatı inkişaf etdirmək idi.[3]
Karolinq intibahı əsasən dini və idarəçilik sahələrində həyata keçirilsə də, onun təsiri Avropa mədəniyyətinə və təhsil sisteminə dərindən nüfuz etdi.[4][5][6]
Tarixi
redaktəKarolinq intibahı, Qərbi Avropanın Qaranlıq Orta Əsrlərdən çıxaraq yenidən intellektual və mədəni fəaliyyətə başladığı bir dövrü təmsil edir. VII əsrin sonu və VIII əsrin əvvəllərində Avropa mədəniyyəti əsasən regional parçalanma,[7] savadsızlıq və mədəni tənəzzüllə xarakterizə olunurdu. Frank İmperatorluğunun güclənməsi və Böyük Karlın hakimiyyətə gəlməsi ilə birlikdə, mərkəzləşdirilmiş bir idarəçilik quruldu və mədəni islahatlar başlandı.[8]
Xüsusiyyətləri
redaktəBöyük Karl, təhsili yaymaq və inkişaf etdirmək məqsədilə məktəblər açdırdı. Bu məktəblər əsasən monastırlarda və katedral mərkəzlərdə fəaliyyət göstərirdi.[9] Latın dili yenidən canlandırıldı və təhsil dili kimi standartlaşdırıldı.[10] "Karolinq minuskulu" adlı yeni bir yazı stili inkişaf etdirildi. Bu, oxunaqlılığı artıran bir yazı növü idi və sonralar müasir Avropa əlifbəsinin əsasını təşkil etdi. Antik dövrün əsərləri (xüsusilə Roma və Yunan ədəbiyyatı) nüsxələndi və saxlanıldı.[11] Bu dövrdə çoxlu klassik əsərlər yox olmaqdan xilas edildi.
Dini mətnlərin (xüsusən Bibliyanın) dəqiq versiyaları hazırlanmağa başlandı.[12] Monastırlarda qurulan məktəblər gələcəkdə universitetlərin yaranmasının əsasını qoydu. Tədris "trivium" (qrammatika, ritorika, dialektika) və "kvadrivium" (riyaziyyat, astronomiya, musiqi, geometriya) prinsipləri əsasında aparılırdı.[13]
İncəsənətdə Roman üslubunun erkən elementləri ortaya çıxdı.[14] Kilsə binalarının memarlıq və dekorativ elementlərində yeni standartlar tətbiq olundu. Musiqi sahəsində kilsə himnləri (qriqorian musiqisi) inkişaf etdirildi və standartlaşdırıldı. Böyük Karl, Papalıq və Katolik Kilsəsi ilə sıx əlaqələr quraraq dini mərkəzləşdirməni gücləndirdi. İmperiyada vahid qanunlar, dini praktika və idarəetmə prinsipləri tətbiq olundu.[15][16]
Təsirləri
redaktəKarolinq İntibahı, Avropada intellektual və mədəni canlanmanın başlanğıcı sayılır.[17] O, sonrakı Orta Əsrlərdə baş verəcək digər intellektual hərəkatlara zəmin hazırladı. Antik əsərlərin qorunması və təhsil sisteminin standartlaşdırılması Avropada bilik ənənəsinin davam etməsini təmin etdi. Bu dövr, gələcəkdə İtaliya İntibahına ilham verən ilkin bir "dirçəliş" mərhələsi hesab edilir.[18][19]
Qalereya
redaktə-
Axen İncili (təxminən 820), Karolinq təzhibin nümunəsi. -
Müqəddəs Qalla planının nüsxəsi
İstinadlar
redaktə- ↑ Brown, Thomas; Holmes, George. The Oxford History of Medieval Europe (ingilis). Great Britain: Oxford University Press. 1988. 55.
- ↑ Rietbergen, P. J. A. N. A Short History of the Netherlands: From Prehistory to the Present Day (4th). Amersfoort: Bekking. 2000. 29. ISBN 90-6109-440-2. OCLC 52849131.
- ↑ The Oxford Dictionary of the Christian Church. Oxford University Press. 2005. 290–291. ISBN 978-0-19-280290-3.
- ↑ "Alcuin - Biography".
- ↑ Tried by Fire: The Story of Christianity's First Thousand Years. Thomas Nelson. 22 March 2016. səh. 325. ISBN 978-0-7180-1871-9.
- ↑ The Art of Mathematics – Take Two: Tea Time in Cambridge. Cambridge University Press. 30 June 2022. səh. 300. ISBN 978-1-108-97642-8.
- ↑ The Oxford Dictionary of the Christian Church. Oxford University Press. 2005. səh. 1603. ISBN 978-0-19-280290-3.
- ↑ Pierre Riché, Les Carolingiens. Une famille qui fit l'Europe, Paris, Hachette, coll. « Pluriel », 1983 p. 354
- ↑ Sur le sujet, voir Jacques Fontaine, Isidore de Séville et la culture classique dans l'Espagne wisigothique, Paris, 1959
- ↑ Michel Lemoine, article Arts libéraux in Claude Gauvard (dir.), Dictionnaire du Moyen Âge, Paris, PUF, coll. « Quadrige », 2002 p. 94
- ↑ Cantor, Norman F. The Civilization of the Middle Ages: a completely revised and expanded edition of Medieval history, the life and death of a civilization. HarperCollins. 1993. ISBN 978-0-06-017033-2.
- ↑ McCormick, Michael. "New Light on the 'Dark Ages': How the Slave Trade Fuelled the Carolingian Economy". Past & Present (177). 1 November 2002: 17–54. doi:10.1093/past/177.1.17.
- ↑ Buringh, Eltjo. Medieval Manuscript Production in the Latin West. Brill Publishers. 2010. ISBN 978-9004175198.
- ↑ Kampers, Gerd. Geschichte der Westgoten. Ferdinand Schöningh. 2008. səh. 322. ISBN 9783506765178.
- ↑ Fernández-Morera, Darío. The Myth of the Andalusian Paradise. Muslims, Christians and Jews under Islamic Rule in Medieval Spain. ISI Books. 2016. səh. 70. ISBN 9781504034692.
- ↑ Fear, A. T. Lives of the Visigothic Fathers. Liverpool University. 1997. səh. XXII-XXIII. ISBN 978-0853235828.
- ↑ Jacques Fontaine, Isidore de Séville et la culture classique dans l'Espagne wisigothique, Paris, 1959
- ↑ Pierre Riché, Éducation et culture dans l'Occident barbare (VIe-VIIIe siècles), Paris, Le Seuil, coll. « Points Histoire », 1995, 4e éd.. p.256-257, 264, 273-274, 297
- ↑ Louis Halphen, Les Barbares, Paris, 1936, p. 236 ; Étienne Gilson, La Philosophie au Moyen Âge, Paris, 1944, p. 181.
Biblioqrafiya
redaktə- Thorndike, Lynn, Renaissance or Prenaissance? // Journal of the History of Ideas, 4, 1943, 65 ff.
- Trompf, G.W., The concept of the Carolingian Renaissance // Journal of the History of Ideas, 1973, 3 ff.
- Wright, Roger. Late Latin and Early Romance in Spain and Carolingian France. Liverpool: Francis Cairns. 1982.
- Verhulst, Adriaan. The Carolingian Economy. Cambridge University Press. 2002. ISBN 978-0-521-00474-9.
- Scott, Martin, Medieval Europe, New York: Dorset Press, 1964, ISBN 978-0-88029-115-6.
- Suchodolski, Stanislaw, On the Rejection of Good Coin in Carolingian Europe // Studies in Numismatic Method: Presented to Philip Grierson, Cambridge: Cambridge University Press, 1983, 147–152, ISBN 978-0-521-22503-8.
Xarici keçidlər
redaktə- The Carolingian Renaissance, BBC Radio 4 discussion with Matthew Innes, Julia Smith & Mary Garrison (In Our Time, Mar, 30, 2006)