Kataloqların konversiyası
Kataloqların konversiyası (KK) – kataloqların retrospektiv konversiyası, kataloqların retrokonversiyası, kataloqların konvertasiyası (ing. retroconversion, beynəlxalq praktikada tez-tez RECON abbreviaturasından istifadə edilir), kartoçka və ya çap (kitab) formasında olan ənənəvi kataloqların elektron formaya çevrilməsi üzrə texnoloji proseslərin layihələşdirilməsi və reallaşdırılması. Bir tip elektron hesablama maşınlarında, müəyyən proqram təminatında və formatda formalaşdırılmış elektron kataloqlardakı biblioqrafik yazıların başqa tip maşınlarda, digər proqram təminatında və digər normativ/nüfuzlu yazı elementlərinin təqdim edilməsi formatına və (və ya) koda konvertasiya edilmə prosesi də kataloqların konversiyası adlanır. Ənənəvi, başlıca olaraq kartoçka kataloqlarının retrokonversiyası istifadəçinin hansı məkanda olmasından, nə zaman müraciət etməsindən asılı olmayaraq kataloqların əlyetərliyinin asanlaşdırılmasını, biblioqrafik verilənlərin axtarılması və saxlanması üçün yeni imkanların yaradılmasını təmin edir. Tam elektron kataloqlar xüsusən də elektron kitabxanaların yaradılması zamanı onun soraq-biblioqrafiya aparatı (SBA) qismində çox zəruridir. Bu zaman kataloqun konversiyasının həyata keçirilməsi ilə yanaşı mövcud olan elektron kataloqlardan və ya digər elektron biblioqrafik resurslardan istifadə edilməsi də iqtisadi cəhətdən sərfəlidir. Məsələn. XV–XIX əsrlərin rus kitablarının toplu ənənəvi və elektron kataloqlarının retrokonversiyası işini Rusiya Milli Kitabxanası və Rusiya Dövlət Kitabxanası öz üzərinə götürmüşdür. Rusiya Kitab Palatasının “Milli biblioqrafi ya” elekron kataloqu isə SSRİ-də və Rusiyada nəşr edilmiş 850 min nəşr haqqında məlumatı özündə əks etdirir. Rusiya elektron kataloqlarının zənginləşdirlməsinin digər bir mənbəyi Rusiya elmi-texniki ədəbiyyatının toplu kataloqudur. Bu kataloq Rusiya Dövlət Kitabxanası, Rusiya Milli Kitabxanası, Rusiya Elmlər Akademiyasının Kitabxanası, Rusiya Elmlər Akademiyasının Təbiət Elmlər Akademiyasının Kitabxanası, Rusiya Elmlər Akademiyasının Sibir Filialının Dövlət İctimai Elmi-Texniki Kitabxanası, Dövlət Mərkəzi Elmi-Tibb Kitabxanası, Dövlət Mərkəzi Elmi-Kənd Təsərrüfatı Kitabxanası, Rusiya Kitab Palatası, Rusiyanın digər elmi-texniki, tibbi, kənd təsərrüfatı və akademik kitabxanaları, keçmiş müttəfiq respublikaların kitabxanaları və elmi-texneki informasiya orqanları tərəfindən birgə layihə kimi həyata keçirilir. Kataloqların konversiyası adətən mərhələli şəkildə həm kitabxananın öz qüvvəsi, həm də digər qurumlar cəlb edilməsi ilə həyata keçirilir. Bu iş həyata keçirilərkən ən mütərəqqi texnologiyalardan istifadə edilməli və iş ölkənin aparıcı biblioqrafi yalaşdırıcı müəssisələri ilə əlaqələndirilmiş şəkildə həyata keçirilməlidir. Böyük həcimli kataloqların retrokonversiyası zamanı emal edilmə üçün kataloqun elə bir hissəsi götürülməlidir ki, o hansısa mənada bitkin hesab edilsin. Buna misal olaraq müəyyən qrup müəlliflərin əsərlərini (mə sələn, milli bədii ədəbiyyat, xarici ədəbiyyat, folklor nəşrləri və s.), kollektiv müəlliflərin əsərlərinin müəyyən növləri (ali məktəblərin, elmi-tədqiqat müəssisələrinin kollektiv nəşrləri və s.) götürülə bilər. Əgər əvvəlki kataloq sistemli quruluşa malikdirsə, mərhələvi retrokonversiya üçün onun müəyyən bölməsi, rubrikası götürülə bilər. Bu hissə və ya bölmə retrokonversiya edilməklə bütün kataloq emal edilib qurtarana qədər isə fadəçilər üçün müstəqil əhəmiyyət kəsb edə bilər.Bu işin layihədən əvvəlki mərhələsində hazırlıq tədqiqatları aparılır. Bu tədqiqatlarda kitabxananın kataloq-kartoteka sistemi təfərrüatlarına qədər şərh edilir. Burada aşağıdakılar öz əksini tapır:
- kataloq-kartoteka sisteminin fonda uyğunluğu və kartoçkaların xarakteri (əlyazma, yazı makinasında və ya printerdə çap edilmiş, yazının mətni olan kağız karton üzərinə yapışdırılmış).
- Kataloqların konversiyası prosesində aşağıdakı əsas işlər həyata keçirilməlidir:
- kataloqun seçilməsi, sənəd (verilənlər) axınının, biblioqrafik yazı elementlərinin strukturunun şərhi və təqdim edilməsi forması;
- başqa kitabxanaların və ya digər mənbələrin maşınla oxunabilən biblioqrafik yazılarından istifadə edilmə imkanı;
- işlərin təşkilinin optimal yolunun seçilməsi;
- işin icraçılarının və maliləşdirmə qaydasının, işlərin yerinə yetirilməsi qrafikinin müəyyənləşdirilməsi;
- lazımi texniki qurğuların, avadanlığının satın alınması;
- kataloqun retro konversiyaya hazırlanması;
- ənənvi biblioqrafik yazıların əsasında maşınlaoxunan biblioqrafik yazıların tərtib edilməsi üçün təlimatların hazırlanması;
- biblioqrafik yazının bir sıra elementlərinin işarə edilməsi üçün kodifikatorların hazırlanması;
- kartoçkalardakı biblioqrafik yazıların maşınlaoxunan formaya çevirilməsi;
- görülmüş işin keyfiyyətinin yoxlanması;
- maşınlaoxunan kataloqun redaktəsi.
Kataloqun konversiyasının həyata keçirilməsi zamanı aşağıdakılar tövsiyə edilir:
- biblioqrafik informasiyanın orijinal kartoçkalarda olduğu kimi daxil edilməsi;
- maşınlaoxunana biblioqrafik yazıların bir sıra elementlərinin əldə olan ənənəvi variantda olan verilənlərdən alınması (yazıların elektron formaya çevrilməsi);
- elektron biblioqrafik yazıların beynəlxalq standartlara müvafiq şəkildə strukturlaşdırılması.