Ketonturşular

Ketonturşular- tərkibində karbonil və karboksil qrupu olan turşulara deyilir.

Ketonturşular, yuxarıdan aşağıya: piroüzüm, asetsirkə və Levulin turşuları

Tipləri

Karbonil və karboksil qruplarının bir-birindən uzaqlığından asılı olaraq ketonturşular α, β, γ və sairə tiplərə bölünə bilir.

Piroüzüm turşusu

Piroüzüm turşusu -CH₃—CO— COOH α-ketonturşuların ən sadə nümayəndəsi asetilqarışqa turşusu və ya piroüzüm turşusudur. Bunu birinci dəfə üzüm turşusu və ya çaxır turşusunu yüksək temperaturda qızdırmaqla almış və buna görə "piroüzüm" adlandırmışlar.

Alınması

Piroüzüm turşusunu aşağıdakı üsullarla almaq olar:

• Süd turşusunu oksidləşdirməklə
• α, α-dihalogenpropion turşusuna suyun təsiri ilə
• asetilxloridə KCN təsiri ilə və alınan nitirilin sabunlaşdırılması ilə

Xassələri

Piroüzüm turşusu 165^o-də qaynayan mayedir, suda yaxşı həll olur, kəskin iyi vardır. Piroüzüm turşusu şəkərlərin spirt qıcqırmasından alınan aralıq məhsullardan biridir.

Asetsirkə turşusu

Asetsirkə turşusu — CH₃—CO—CH₂—COOH β-ketonturşuların ən sadə nümayəndəsi olub, qızdırdıqda parçalanır, karbon qazı və asetona çevrilir. Diabet xəstəliyinə tutulmuş adamların sidiyində rast gəlinir.

Levulin turşusu

Levulin turşusu — CH₃—CO—CH₂—CH₂—COOH, γ-ketonturşuların ən sadə nümayəndəsi levulin turşusudur. Bunu levulozu (furuktoz) və ya başqa şəkərlərin qüvvətli turşularla qızdırdıqda almaq olur. Bu səbəbdəndə ona levulin adı vermişlər.

Levulin turşusu 37^oS-də əriyən 250^oS-də qaynayan bərk kristallik maddədir. Levulin turşusu qaynadıqda, başqa ketonturşulardan fərqli olaraq COayrılmır. Levulin turşusu ketonlar və turşulara xas olan reaksiyalara girir.

Mənbə

M. Mövsümzadə, P. Qurbanov "Üzvi kimya", Maarif-1983