Kinovar

Kinovar — triqonal sinqoniya – kinovar; kubik sinqoniya – metasinnabarit. Rast gəlmə tezliyi şkalası: çox da tez-tez rast gəlməyən

Kinovar
Ümumi məlumatlar
Kateqoriya	Mineral
Formul (təkrarlanan vahid)	HgS
Strunz təsnifatı	II/B.14
Xüsusiyyətləri
Sıxlıq	8,1 ± 0,1 q/sm³
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Növ müxtəliflikləri

Metasinnabaritin: qvadalkatsarit (Zn – 9,5%, Cd – 6 % olduqda), saukovit (Cd – 12%, Zn – 3,1% olduqda), onofrit (Se – 8,5%-dək).

Xassələri

Rəng – kinovarın parlaq-qırmızıdan (toz şəkilli növ müxtəlifliyi) tünd-qırmızıyadək, bəzən qurğuşunu - boz çalarlı oksidləşmə rəngləri alır; metasinnabaritin – qaradan poladı-bozadək; Mineralın cizgisinin rəngi – kinovarın parlaq-qırmızı, metasinnabaritin – qara; Parıltı – kinovarın parıltısı müxtəlifdir: kristallik əmələgəlmələrdə almaz, sıx xırdadənəlilərdə – metal, toz şəkillilərdə – tutqun; metasinnabaritin – metal; Şəffaflıq – kinovar yarımşəffaf, bəzən şəffaf, metasinnabarit qeyri-şəffaf; Sıxlıq – kinovarın – 8-8,2, metasinnabaritin – 7,7; Sərtlik – kinovarın – 2-2,5, metasinnabaritin – 3; Kövrəkdirlər; Ayrılma – kinovarda {1010} prizması üzrə mükəmməl; Sınıqlar – qeyri-hamar, yarımqabıqvari, tikanlı; Başqa xassələr – metasinnabarit kinovardan fərqli olaraq elektrikkeçirmə ilə səciyyələnir. 344°C temperaturda metasinnabaritin kinovara dönər keçmə prosesi baş verir; Morfologiya – kristallar: qalınlövhəvarı, romboedrik (kinovar), tetraedrik, dodekaedrik (metasinnabarit); İkiləşmə: kinovarda tez-tez {0001} üzrə təmas ikiləşmələri, həmçinin qarşılıqlı nüfuzetmə ikiləşmələri qeyd olunur; Mineral aqreqatları: bütöv, torpaqvari, bəzən gizlikristallik kütlələr, püruzlar, qaysaqlar (kinovar), yaxmalar, xırdadənəli qabıqlar, tozvari qaysaqlar (metasinnabarit).

Mənşəyi və yayılması

Yer səthinə yaxın hidrotermal əmələgəlmələr olub, teletermal və vulkanogen yataqlar üçün səciyyəvidirlər. Civə, sürmə-civə yataqlarında, bəzən qızıllı kvars damarlarında rast gəlirlər. Termal bulaq çöküntülərində aşkar edilmişlər. Bəzən bilavasitə vulkanik qazlardan çökürlər. Nadir hallarda civəli tutqun filizlərin oksidləşmə məhsulu kimi hipergen kinovar müşahidə edilir; Kinovar bəzən səpintilərdə də toplanır. Birlikdə rast gəldiyi minerallar: sərbəst civə, xalsedon, kvars, barit, kalsit, flüorit, xalkopirit, pirit. Mineralın tapıldığı yerlər: Almaden (İspaniya); İdriya (Sloveniya); Monte-Amiata (İtaliya); Nikitovka (Ukrayna); Xaydarkan, Çauvay (Orta Asiya) və b. Əsas filiz mineralı kinovar olan civə yataqlarının əksəriyyəti (Ağyataq, Eyvan, Levçay, Şorbulaq, Çilgəzçay, Arxaçdərə, Ağqaya, Arzu, Narsanlı və b.) Azərbaycan ərasində Kiçik Qafqazın Göyçə-Qarabağ struktur-formasion zonasında yerləşir. Kinovar Şahbuz, Balakən və b. rayonların bəzi məntəqələrində də qeyd edilir. Köklü əmələgəlmələrdən başqa mineral Böyük və Kiçik Qafqazın bəzi çay səpintilərində də aşkar edilmişdir.

Tətbiqi

Mühüm civə filizidir.

Mənbə

• Azərbaycan mineralları. Bakı: Nafta-Press, 2004.

Xarici keçidlər

• THE MINERAL CINNABAR