Vikipediya

Kiprdəki mədrəsələrin siyahısı

Kiprdə Osmanlı imperiyası dövründə tikilmiş on beş mədrəsə var idi. Qeydlərə əsasən isə qeydiyyatdan keçmiş on bir mədrəsə olub.[1] Bu mədrəsələr orta məktəb səviyyəsində təhsil verirdilər.[2] Adadakı ilk mədrəsə 1573-cü ildə Lefkoşada tikilmiş Böyük Mədrəsə idi. Lefkoşadakı Kiçik Mədrəsə isə ondan beş il sonra tikilib. On iki mədrəsədən yalnız səkkizi Britaniya Kipri dövrünə qədər təhsil fəaliyyətini davam etdirə bilib.[3]

Kiçik Mədrəsənin bulağı

On beş mədrəsədən doqquzu yalnız Türkiyə tərəfindən tanınan Şimali Kiprdə, beşi isə adanın cənub hissəsində yerləşir. Onlardan birinin harada yerləşməsi ilə bağlı məlumat yoxdur. Ən çox mədrəsə olan qəsəbə yeddi mədrəsəsi ilə Lefkoşa, ikinci yerdə isə iki mədrəsəsi ilə Pafos gəlir. Famaqusta, Larnaka, Limasol, Peristerona və Lefkada də mədrəsə var.[4][5]

Osmanlı dövründə adada mədrəsə təhsili çox yüksək səviyyədə idi. A.Süha adlı tədqiqatçıya görə; bu dövrdə Kiprdəki mədrəsələrə Anadolunun cənubundan tələbələr cəlb olunurdu. Mersin, Anamur, Antalya və Adana tələbə göndərən əsas şəhərlər olub. XVI əsrdən sonra bütün Osmanlı imperiyasında olduğu kimi adada da bu təhsil növü zəifləməyə başladı. Əvvəllər onların bağlanması qanunla qadağan edilmişdi.[6] Daha sonra Osmanlı dövrünün sonunda və İngiltərə hakimiyyəti altında bu təhsil daha da zəiflədi və 1939-40-cı illər tədris mövsümündə sonlandırıldı. Təhsil verən son mədrəsə olan Böyük Mədrəsə 1936-cı ildə söküldü; lakin tədris bir müddət davam etdi. 1931-ci ildə sözügedən mədrəsənin sökülərək yenidən tikiləcəyi xəbəri üzərinə bəzi ada sakinləri mədrəsəyə qarşı çıxdılar.[7] Bu gün mədrəsələrin çoxu xarabalıqlara çevrilmişdir.

Mədrəsələr

redaktə

Müxtəlif mənbələrdə bəzi mədrəsələrin tikintisi ilə bağlı müxtəlif tarixlər verilib. Belə tikinti tarixləri "/" işarəsi ilə göstərilmişdir.

Mədrəsə Digər adları İnşa tarixi Yeri Sifarişçi Qeydlər
Büyük Mədrəsə 1573 Lefkoşa İsmail Ağa [4]
Kiçik Mədrəsə 1578 Lefkoşa Bilinmir [4][8]
Pir Paşa mədrəsəsi Piri Mehmed Paşa mədrəsəsi 1580-1584 Lefka Piri Mehmed Paşa [qeyd 1] [4][9]
Kiçik Ayasofya mədrəsəsi 1640 Lefkoşa Saadəttinzadə Müftü Əhməd Əfəndi [10]
Pafos mədrəsəsi 1688 Pafos Mahmut bəy Əbu Bəkir [4]
Sarayönü mədrəsəsi Sarayönü mədrəsəsi 1748 Lefkoşa Bəkir Paşa [4][10]
Ərəb Əhməd mədrəsəsi Ərəb Paşa mədrəsəsi
Həmidiyə mədrəsəsi
Ərab Əhməd mədrəsəsi 		1764-1782 Lefkoşa Şəraibzadə Osman Əfəndi [5][11][12]
Sezayizadə mədrəsəsi 1791 Lefkoşa Hacı Osman [10]
İskələ mədrəsəsi 1816-1826 Larnaka Hacı İbrahim Ağa [4][13]
Əhməd Rəşid mədrəsəsi 1820 Bilinmir [10]
Qütüb Osman mədrəsəsi Famaqusta mədrəsəsi 1826 Famaqusta Seyid Mehmed Ağa [5][14]
Laləli mədrəsə 1827 Lefkoşa Muhassıl (Kipr valisi) Əli Ruhi Əfəndi [5]
Limasol mədrəsəsi Köprülü mədrəsəsi 1825-1829[13] Limasol Körpülü Hacı İbrahim Ağa [12]
Pafos mədrəsəsi Hoca İbrahim mədrəsəsi 1850 Pafos Hoca İbrahim Sıdıq [4][12]
Peristerona mədrəsəsi 1837-1875 Peristerona Bilinmir [4][15]

Mövcud vəziyyət

redaktə

Bu gün bəzi mədrəsələr xarabalığa çevrilib. Lefkoşadakı Böyük Mədrəsə 1936-cı ildə dağıldıqdan və bir neçə il sonra tamamilə tərk edildikdən sonra xarabalığa çevrildi, mədrəsənin yalnız xarabalıqları qalıb. Bundan başqa, mədrəsənin bulağı bugünümüzədək qalıb.[16] Kiçik Mədrəsənin yalnız xarabalıqları və bulağı günümüzə qədər gəlib çatmışdır.

Peristerona mədrəsəsi də xarabalığa çevrilib.[15] Yalnız Pir Paşa mədrəsəsinin xarabalıqları günümüzə qədər gəlib çatıb. Mədrəsə tikildikdən dərhal sonra 1584-cü ildə dağılmış, 1825-ci ildə təmir edilsə də, zamanla yenidən xarablığa çevrilib.[17]

İqtisadiyyat və əmlak

redaktə
 
Əli Ruhi Əfəndi bulağının görüntüsü

Bütün mədrəsələr Vəqflər İdarəsinə (Evkaf) bağlı idi. Mədrəsələrin tikintisi və tələbələrin təhsili üçün tələb olunan maddiyyat sifarişçilər tərəfindən qarşılanırdı.[4]

1927-1938-ci illərə aid saxlanılmış qeydlərdə Həmidiyyə (Ərəb Əhməd) mədrəsəsi, Böyük Mədrəsə və Kiçik Mədrəsənin vəqfləri olduğu görülür.[18] Məscidin tabeliyində olanların və fəaliyyət göstərməyənlərin qeydiyyatı aparılmırdı. Bu dövrdə vəqflərin köynək, sənəd və vərəq sayı aşağıdakı kimi verilib.[18] Burada köynək sözü “fayl kartonu” mənasında, vərəq sözü isə “yazılı kağız” mənasında işlənmişdir.[19]

Mədrəsə Köynək sayı Sənəd sayı Vərəq sayı
Böyük Mədrəsə 28 38 38
Kiçik Mədrəsə 7 9 9
Həmidiyyə (Ərəb Əhməd) mədrəsəsi 13 19 19

Mədrəsə bulaqları

redaktə

Böyük Mədrəsə və Kiçik Mədrəsədə bulaqlar tikilmişdir. Hər iki mədrəsədən qalan yeganə zədələnməmiş tikililər onların bulaqlarıdır. Mədrəsələrin suya olan ehtiyacını ödəmək üçün bulaqlar tikilirdi. Kiçik Mədrəsədəki bulağın adı "Əli Ruhi Əfəndi bulağı"dır. Bu bulaq vaxtilə mədrəsənin içərisində olub, lakin indi mədrəsə söküldükdən sonra açıqdadır.[20] Böyük Mədrəsə bulağı 1828-ci ildə tikilib və mədrəsənin həyətində yerləşirdi. Bugünkü günümüzdə təmir edildiyi üçün orijinallığını itirib.[21]

Mədrəsələr və məscidlər

redaktə

Adadakı mədrəsələr əvvəlcə məscidlərdən asılı olmayaraq tikilmişdir. Sonralar məscidlərin nəzdində mədrəsələr artmağa başladı.[3] Bu gün məscidlərlə eyni adlı mədrəsələr də var. Peristerona məscidi və Peristerona mədrəsəsi,[15][22] Pir Paşa məscidi və Pir Paşa mədrəsəsi[23] bunlardan bir neçəsidir.

Qeydlər

redaktə
  1. ↑ Bəzi mənbələrə görə, mədrəsə Kipr valisi Piri Paşa tərəfindən tikilmişdir. O, mədrəsəni tikdirən Pafos sancaqdarı Mehmed Paşanın atası olub.

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Atalay, Talip. "Geçmişten Günümüze Kıbrıs" (Türkçe)
  2. ↑ Alasya, Halil Fikret. Kıbrıs tarihi ve Kıbrısta türk eserleri.
  3. ↑ 1 2 "Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Eğitim" (PDF). dergiler.ankara.edu.tr. 1983. 14 Ağustos 2011 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Gazioğlu, Ahmet C. The Turks in Cyprus: a province of the Ottoman Empire (1571-1878). K. Rüstem.
  5. ↑ 1 2 3 4 The Turks in Cyprus: a province of the Ottoman Empire (1571-1878). K. Rüstem. 1990. (#first_missing_last)
  6. ↑ . 1962.
  7. ↑ "Zorunlu Din Eğitimi ve Kur'an Kursları". Kıbrıs Türk Öğretmenler Sendikası. İstifadə tarixi: 7 Eylül 2010.[ölü keçid]
  8. ↑ Hakeri, Bener Hakkı. .
  9. ↑ "Piri Mehmet Paşa Camii" (Türkçe). Yeni Düzen.[ölü keçid]
  10. ↑ 1 2 3 4 Özgüven, Burcu. "From the Ottoman Province to the Colony: Late Ottoman Educational Buildings in Nicosia" (PDF). jfa.arch.metu.edu.tr. 3 Ocak 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  11. ↑ Hakeri, Bener Hakkı. . Kıbrıs Gazetesi Yayınları. 1992.
  12. ↑ 1 2 3 Hakeri, Bener Hakkı. . Kıbrıs Gazetesi Yayınları.
  13. ↑ 1 2 Beratlı, Nazım. Kıbrıslı Türklerin tarihi, 3. cilt.
  14. ↑ "Kıbrıs'taki İslam Eserleri" (Türkçe). KKTC Dışişleri Bakanlığı. 5 Ağustos 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 Eylül 2010.
  15. ↑ 1 2 3 Hakeri, Bener Hakkı. . Kıbrıs Gazetesi Yayınları.
  16. ↑ Hakeri, Bener Hakkı. . Kıbrıs Gazetesi Yayınları.
  17. ↑ Küçük, Cengiz. "Lefke-6". Kıbrıs.net - Lefke Çevre ve Tanıtma Derneği. 12 Şubat 2005 tarixində arxivləşdirilib.
  18. ↑ 1 2 "Vakıf Dosyaları Kataloğu" (PDF) (Türkçe). arsiv.kamunet.net. 5 Ekim 2014 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  19. ↑ "Büyük Türkçe Sözlük - varak" (Türkçe). Türk Dil Kurumu. 6 Mart 2010 tarixində arxivləşdirilib.
  20. ↑ Hakeri, Bener Hakkı. . Kıbrıs Gazetesi Yayınları.
  21. ↑ Hakeri, Bener Hakkı. . Kıbrıs Gazetesi Yayınları.
  22. ↑ Hakeri, Bener Hakkı. . Kıbrıs Gazetesi Yayınları.
  23. ↑ Hakeri, Bener Hakkı. . Kıbrıs Gazetesi Yayınları.

Ədəbiyyat

redaktə
  • Süha, Ali. Kıbrıs'ta Türk Maarifi. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. 1971.
  • Alasya, H. F. Kıbrıs'ta Eğitim Müesseselerinin Son Durumu. Türk Kültürü. 1966.
  • Alasya, H. F. Kıbrıs'taki Türk Eğitim Müesseseleri. Türk Kültürü. 1963.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Kiprdəki_mədrəsələrin_siyahısı&oldid=7570908"